Εισαγωγή

Στον ανά χείρας συλλογικό τόμο με τον τίτλο «Καλές πρακτικές στο πολυπολιτισμικό σχολείο: Αντλώντας από την επαγγελματική εμπειρία των εκπαιδευτικών» παρουσιάζεται η καταγεγραμμένη παιδαγωγική πράξη κάποιων εν ενεργεία εκπαιδευτικών. Η πράξη αυτή αποτελεί σε μεγάλο βαθμό επιστέγασμα της ενδοϋπηρεσιακής τους επιμόρφωσης που οργανώθηκε κατά την τελευταία τριετία στο πλαίσιο της Δράσης «Επιμόρφωση εκπαιδευτικών και μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας», αλλά και ένδειξη της ανοιχτότητάς τους στον πειραματισμό, στην αναθεώρηση παγιωμένων αντιλήψεων και παραδοχών τους για τη διδασκαλία, στον αναστοχασμό εντέλει αναφορικά με τις πρακτικές τους και στον αναπροσδιορισμό της επαγγελματική τους ταυτότητας. Σε κάθε περίπτωση οι συγγραφείς του τόμου αυτού εισήγαγαν -δεδομένου του πλαισίου μέσα στο οποίο λειτουργούν, τόσο του εκπαιδευτικού όσο και του ευρύτερου οικονομικού και κοινωνικού- καινοτομίες στην εκπαιδευτική διαδικασία, ανέπτυξαν με τους μαθητές και τις μαθήτριές τους εποικοδομητικά προγράμματα ή διαφοροποίησαν τη διδασκαλία τους με τη χρήση παιδοκεντρικών μεθόδων.
Με την έκδοση του τόμου επιδιώκουμε:

1. Τη διάχυση αυτών των καλών πρακτικών και καινοτόμων δράσεων. πρόκειται για παραδείγματα διαφοροποιημένης διδασκαλίας που αναπτύχθηκαν σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, τα οποία, ωστόσο, προσαρμοσμένα στο εκάστοτε σχολικό πλαίσιο είναι δυνατό να ενταχθούν στις παιδαγωγικές πρακτικές και άλλων εκπαιδευτικών του ελληνικού σχολείου.
2. Την εσωτερική αξιολόγηση και ανατροφοδότηση των επιμέρους προγραμμάτων της επιμόρφωσης, καθώς η εκπαιδευτική δράση που αναπτύσσουν οι εκπαιδευτικοί μετά το πέρας της επιμόρφωσης συνιστά και την τελική αξιολόγηση τόσο των ίδιων όσο και των επιμορφωτικών προγραμμάτων, γιατί καταδεικνύει τη δυνατότητα της μεταβίβαση της μάθησης που αυτοί απέκτησαν ως επιμορφούμενοι και επιμορφούμενες στις καθημερινές παιδαγωγικές πρακτικές τους.
3. Τη σύνδεση θεωρίας και πράξης. με τις πρακτικές αυτές αναπτύσσεται μια σχέση αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον επιστημονικό παιδαγωγικό λόγο και τον εκπαιδευτικό λόγο της αποθησαυρισμένης επαγγελματικής γνώσης και της εμπειρίας των ίδιων των εκπαιδευτικών.

Αποσαφηνίζοντας τους όρους του τίτλου που φέρει ο παρών τόμος επισημαίνουμε -υπογραμμίζοντας, βέβαια, ότι αυτοί έχουν ορισθεί στην παιδαγωγική βιβλιογραφία ποικιλοτρόπως- ότι:

1. Ο όρος καλές πρακτικές, ως τεχνικός όρος, χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα πλαίσιο ή πλέγμα δράσεων που στοχεύουν στη βελτίωση της μαθησιακής και εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλά και των κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των συμμετεχόντων. Πρόκειται για δράσεις που, αξιολογούμενες, αποδεικνύονται -τόσο κατά την ανάπτυξή τους όσο και στο αποτέλεσμά τους- επιτυχείς, αποτελεσματικές σε μια συγκεκριμένη κατάσταση ή σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον ή ακόμη και παραδειγματικές.
2. Καινοτόμες δράσεις, από την άλλη, είναι οι καινοτομικές, δημιουργικές, συμμετοχικές εκπαιδευτικές ενέργειες που εμπεριέχουν και προωθούν νέες αντιλήψεις για την εκπαίδευση σε τρεις κυρίως διαστάσεις: στην αλλαγή αρχών και πεποιθήσεων, στην εισαγωγή νέων παιδαγωγικών πρακτικών και στη χρήση νέων παιδαγωγικών πόρων.
3. Ο προσδιορισμός, τέλος, πολυπολιτισμικό -με την πολιτική διάσταση του όρου- στη λέξη σχολείο υποδηλώνει την ύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών μέσα στο ίδιο σχολείο αλλά και την πρόθεση για εξασφάλιση των προϋποθέσεων που θα συμβάλλουν στη συνύπαρξη των επιμέρους πολιτισμών επί ίσοις όροις και στην εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος κάποιων ομάδων, εφόσον εφαρμοσθούν εκπαιδευτικές πολιτικές και κοινωνικές-παιδαγωγικές πρακτικές που θα κάνουν ορατή, ισότιμη και νόμιμη την πολιτισμική έκφρασή τους. Στο πλαίσιο αυτό οι καλές πρακτικές και οι καινοτόμες δράσεις αναφέρονται σε όλες εκείνες τις πρωτοβουλίες που τοποθετούν τους μαθητές και τις μαθήτριες με πολιτισμική ετερότητα δίπλα και ισότιμα στην κυρίαρχη πολιτισμικά μαθητική ομάδα. Εστιάζουν, μάλιστα, σε εκείνους που κινδυνεύουν να εγκαταλείψουν το σχολείο, που έχουν χαμηλές επιδόσεις ή έχουν αποτύχει, σε εκείνους που είναι περιθωριοποιημένοι ή δεν έχουν ενταχθεί στη σχολική ομάδα, σε όσους είναι αποδέκτες άμεσης βίας (φυσικής ή λεκτικής), δομικής (π.χ. ρατσιστικών συμπεριφορών από συμμαθητές τους ή και εκπαιδευτικούς ή από το σχολείο συνολικά ως δομή), καθώς και πολιτισμικής βίας με στόχο τη μείωση της σχολικής αποτυχίας και της σχολικής διαρροής, καθώς και την προαγωγή της ισότητας ευκαιριών και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Από τα παραπάνω εγείρεται το ερώτημα εάν το σύγχρονο ελληνικό σχολείο, με όλα τα προβλήματα που αυτό αντιμετωπίζει κατά την περίοδο της οικονομικής και της γενικότερης κρίσης των αξιών και των θεσμών, συμβάλλει προς την κατεύθυνση της δημοκρατίας, της συνύπαρξης, της ανοχής και του σεβασμού στο διαφορετικό, εάν σε αυτό εφαρμόζονται πρακτικές που αποβλέπουν στην πολιτισμική ποικιλότητα, διαμορφώνοντας νέα πρότυπα, νέα αξιακά κοινωνικά συστήματα, καθώς και νέες κοινωνικές αλλά και ατομικές πρακτικές διαβίωσης.
Ο τόμος αυτός, απαντώντας αισιόδοξα στο παραπάνω ερώτημα, συγκεντρώνει καλές πρακτικές από όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες. Καλές πρακτικές που εφαρμόστηκαν από νηπιαγωγούς και εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης όλων των ειδικοτήτων σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας και σε σχολεία που λειτουργούν σε διαφορετικό πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο. Έτσι, οι ανθολογούμενες καλές πρακτικές και καινοτόμες δράσεις παρουσιάζουν μια μεγάλη θεωρητική και πρακτική ποικιλομορφία, ανάλογη με την ποικιλομορφία που παρουσιάζει η ανθρώπινη σκέψη και δράση. Ειδικότερα, οι πρακτικές αυτές:

1. Μολονότι έχουν έναν εμφανώς πραγματιστικό χαρακτήρα, ανάλογα με τον προσανατολισμό τους, ερείδονται σε συγκεκριμένες κάθε φορά θεωρητικές παραδοχές -ρητές ή λανθάνουσες- της Παιδαγωγικής της Ειρήνης, της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, της Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας, της Διδακτικής Μεθοδολογίας κ.λπ. Σε κάποιες περιπτώσεις οι παραδοχές αυτές παραμένουν άδηλες, αφού οι εκπαιδευτικοί περιγράφουν τις δράσεις τους χωρίς καμία αντίστοιχη αναφορά, ενώ σε άλλες οι εκπαιδευτικοί πλαισιώνουν τις δράσεις τους με το αντίστοιχο θεωρητικό πλαίσιο, το οποίο επεξεργάζονται και παραθέτουν. Σε κάθε περίπτωση, όπως υπογραμμίσαμε και παραπάνω, παρουσιάζουν ενδιαφέρον -ως καταγεγραμμένη εκπαιδευτική εμπειρία- για την εκπαιδευτική κοινότητα αλλά και τον επιστήμονα παιδαγωγό.
2. Αξιολογούμενες είναι παιδαγωγικά ενδιαφέρουσες, γιατί παρουσιάζουν μια ολοκληρωμένη παιδαγωγική πρόταση, καταγράφοντας τη διαδικασία της μάθησης, τη μεθόδευση, τις μορφές και τα μέσα, τη χρονική τους διάρκεια και την ομάδα των συμμετεχόντων. Κάποιες από αυτές αποτελούν πετυχημένα παραδείγματα σύνδεσης σχολείου και τοπικής κοινωνίας ή συνεργασίας γονέων και σχολείου.
3. Συγκλίνουν σε τρία βασικά χαρακτηριστικά: (α) παρουσιάζουν εμβέλεια -είχαν θετική επίδραση στην εκπαιδευτική διαδικασία, σε εκπαιδευτικούς, μαθητές ή και στο σχολείο συνολικά, (β) είναι διαπολιτισμικές -άλλοτε λιγότερο ή χωρίς να δηλώνεται και άλλοτε στοχευμένα και εμφανώς- και (γ) είναι η εκπαιδευτική πράξη εκπαιδευτικών που δεν εφησυχάζουν και δεν επαναπαύονται. Και αυτό είναι το σημαντικότερο κατά τη γνώμη μας. Είναι πράγματι αξιοσημείωτο ότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι εκπαιδευτικοί που αναπτύσσουν τις συγκεκριμένες καλές πρακτικές αυτοαξιολογούνται, αναστοχάζονται κριτικά και στοχεύουν στη διαρκή βελτίωση του επαγγελματικού τους έργου.

Στον παρόντα τόμο ακολουθήσαμε την κλίμακα των βαθμίδων της θεσμοθετημένης εκπαίδευσης για την οργάνωση και διάταξη των καλών πρακτικών, ξεκινώντας από το νηπιαγωγείο και κλείνοντας με τη λυκειακή βαθμίδα. Οι καλές πρακτικές ταξινομήθηκαν με βάση τους εξής τρεις θεματικούς άξονες:

1. Διαπολιτισμικές παιδαγωγικές πρακτικές στη διδασκαλία
2. Καινοτομίες στη λειτουργία του σχολείου και στη σχολική ζωή
3. Καινοτόμες διδακτικές-μεθοδολογικές πρακτικές στη διδασκαλία των μαθημάτων και στην εξωσχολική εκπαίδευση.

Με βάση την προηγούμενη ταξινόμηση, στον τόμο αυτό παρουσιάζονται είκοσι οκτώ (28) κείμενα εκπαιδευτικών με την ακόλουθη σειρά και θεματική: