Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία σε ανομοιογενείς τάξεις

1. Εισαγωγή

Η συνεχώς αυξανόμενη ανομοιογένεια του μαθητικού πληθυσμού και οι απαιτήσεις του σύγχρονου σχολείου θέτουν τον σύγχρονο εκπαιδευτικό μπροστά σε νέες και μεγαλύτερες διδακτικές ευθύνες και προκλήσεις. Για τη διαχείριση της πολυμορφίας των σχολικών τάξεων και των προβλημάτων που απορρέουν από αυτήν απαιτούνται νέες γνώσεις και δεξιότητες. Η βαθιά κατανόηση των αρχών της «Διαφοροποιημένης Παιδαγωγικής» και η απόκτηση δεξιοτήτων διαφοροποίησης της διδασκαλίας αναγνωρίζονται πλέον ως βασικές προϋποθέσεις επιτυχίας του εκπαιδευτικού έργου στο σύγχρονο πολυπολιτισμικό σχολείο. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να γίνουν φορείς κοινωνικής αλλαγής και εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης στην κατεύθυνση της ενδυνάμωσης του διαπολιτισμικού διαλόγου και της διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης, υποστηρίζοντας ενεργά την αλλαγή της γενικότερης κουλτούρας του σχολείου και καλλιεργώντας την αμοιβαιότητα και την αλληλοαποδοχή των μαθητών.

Μέσα σε αυτό το εκπαιδευτικό πλαίσιο οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να είναι ικανοί όχι μόνο να αναγνωρίζουν και να προσεγγίζουν με σεβασμό την εθνοτική, γλωσσική, θρησκευτική και πολιτισμική ταυτότητα των μαθητών τους, τη μαθησιακή ετοιμότητά τους, τα ενδιαφέροντα, τα βιώματα και τις αξίες τους, αλλά και να προσαρμόζουν κατάλληλα τη διδασκαλία τους, αξιοποιώντας και εμπλουτίζοντας αυτά τα πολύμορφα χαρακτηριστικά και δημιουργώντας συνθήκες για ανάπτυξη δυναμικών διαδικασιών αλληλεπίδρασης στην τάξη.

Βασικός στόχος του επιμορφωτικού υλικού είναι η ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών για την πολυμορφία του μαθητικού πληθυσμού και η ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων και τεχνικών για την αποτελεσματική διδακτική διαχείριση αυτής της πολυμορφίας. Σε αυτό το κεφάλαιο εστιάζουμε στην ομαδοσυνεργατική μορφή διδασκαλίας και μάθησης. Θα προταθούν διαδικασίες συγκρότησης μαθητικών ομάδων σε ανομοιογενείς μαθητικούς πληθυσμούς και τεχνικές ενίσχυσης της αλληλεπίδρασης και της συμμετοχικότητας στην τάξη. Η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στο πλαίσιο της διαφοροποιημένης διδασκαλίας θα συζητηθεί επίσης.
Το επιμορφωτικό υλικό απευθύνεται κατά κύριο λόγο στους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, οι περισσότερες όμως πτυχές του και πρακτικές εφαρμογές θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν και από τους εκπαιδευτικούς της προσχολικής αγωγής και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς η φιλοσοφία και οι βασικές ιδέες στις οποίες στηρίζεται μπορούν να βρουν πεδίο εφαρμογής και σε αυτές τις εκπαιδευτικές βαθμίδες.

• Επιμέρους στόχοι του επιμορφωτικού υλικού είναι:
• Οι εκπαιδευτικοί να μπορούν να εντοπίζουν - απομονώνουν τα σημαντικότερα προβλήματα που προκαλεί η πολυμορφία – ανομοιογένεια του μαθητικού πληθυσμού.
• Να αναγνωρίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των μαθητών (μαθησιακή ετοιμότητα, μαθησιακό προφίλ, ενδιαφέροντα) και να τα αξιοποιούν με συστηματικό τρόπο κατά το σχεδιασμό της διαφοροποιημένης διδασκαλίας τους.
• Να αναγνωρίζουν τις δυνατότητες προσαρμογών και να οργανώνουν με συστηματικό και αποτελεσματικό τρόπο μια διαφοροποιημένη διδασκαλία σε συγκεκριμένη διδακτική ενότητα πραγματοποιώντας τις απαιτούμενες προσαρμογές (α) στο περιεχόμενο της διδασκαλίας, (β) στη διαδικασία της, (γ) στα προϊόντα της (στόχοι-αποτελέσματα) και (δ) στο μαθησιακό περιβάλλον, προκειμένου η διδασκαλία να ανταποκρίνεται στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό στα ετερόμορφα ατομικά χαρακτηριστικά των μαθητών (μαθησιακή ετοιμότητα, ενδιαφέροντα, μαθησιακό προφίλ).
• Να αναγνωρίζουν την αξία της ομαδοσυνεργατικής προσέγγισης στη διαφοροποίηση της διδασκαλίας και να εφαρμόζουν στοχευμένα και με ευχέρεια συγκεκριμένες τεχνικές συγκρότησης μαθητικών ομάδων σε ανομοιογενείς τάξεις.
• Να μπορούν να σχεδιάζουν και να υλοποιούν ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες.
• Να αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες στον σχεδιασμό και τη διεξαγωγή της διαφοροποιημένης διδασκαλίας με ομαδοσυνεργατικό τρόπο.
• Να χρησιμοποιούν εναλλακτικές μεθόδους - τεχνικές αξιολόγησης των μαθητών, όπως η αυτοαξιολόγηση, η ετεροαξιολόγηση, η αξιολόγηση της ομάδας και ο φάκελος επιτευγμάτων (portfolio).
• Να θέτουν κριτήρια και να αξιολογούν με συστηματικό και αναστοχαστικό τρόπο την πορεία και τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα της διδασκαλίας τους.
• Από τη σκοπιά της πρακτικής εφαρμογής, στόχος είναι η άμεση σύνδεση της θεωρίας με την πράξη, ώστε να παρέχεται συνεχής ανατροφοδότηση στη μελέτη του υλικού. Για τον σκοπό αυτόν το επιμορφωτικό υλικό περιλαμβάνει (α) περιγραφή περίπτωσης ανομοιογενούς τάξης, η οποία αποτελεί μελέτη περίπτωσης και εφαρμογής για τις προτεινόμενες δραστηριότητες, (β) προτεινόμενες δραστηριότητες για κάθε στάδιο σχεδιασμού, οργάνωσης και υλοποίησης της διαφοροποιημένης διδασκαλίας (περιγραφή ιδιαίτερων χαρακτηριστικών μαθητών, περιγραφή των απαιτούμενων προσαρμογών για διαφοροποίηση της διδασκαλίας με ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες, σχεδιασμός διαφοροποιημένης διδασκαλίας και ομαδοσυνεργατικών δραστηριοτήτων, συγκρότηση μαθητικών ομάδων), (γ) ενδεικτικά σενάρια διαφοροποιημένης διδασκαλίας για συγκεκριμένες διδακτικές ή θεματικές ενότητες σχολικών μαθημάτων και (δ) βιβλιογραφικές – διαδικτυακές πηγές εκτενούς πληροφόρησης.