Προαγωγή της διαπολιτισμικότητας σε πολυπολιτισμικές τάξεις: η διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας

1. Εισαγωγή

Σε συνέντευξή του στο περιοδικό Unesco Courrier (1993), ο Umberto Eco επισημαίνει σχετικά με τη διαχείριση της διαφορετικότητας ότι τα παιδιά, ήδη από την ηλικία των τριών ή τεσσάρων ετών, θα πρέπει να διδάσκονται ότι υπάρχουν πολλές διαφορετικές γλώσσες, ότι κάθε λαός αποκαλεί με άλλο τρόπο το ίδιο πράγμα και ότι υπάρχουν ποικίλες συνήθειες, τρόποι ένδυσης και συμπεριφοράς. Η κατανόηση του διαφορετικού, η ανοχή και ο σεβασμός πρέπει να καταλαμβάνουν ιδιαίτερη θέση στο εκπαιδευτικό σύστημα και τη διαμόρφωση της προσωπικότητας υπεύθυνων πολιτών.

Την προαναφερθείσα θέση ενισχύει ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας των σύγχρονων κοινωνιών και κατ' επέκταση των σχολικών τάξεων (Μάρκου 1996), ο οποίος επιβάλλει την αντιμετώπιση της μαθησιακής διεργασίας υπό ένα ανανεωμένο πρίσμα (Γκότοβος 2002). Η αποδοχή της ετερότητας και η δημιουργική αξιοποίηση του μορφωτικού και πολιτισμικού κεφαλαίου όλων των μαθητών αποτελούν πρόκληση για τη διαπολιτισμική εκπαίδευση (Δαμανάκης 2005: 38-40), οι αρχές της οποίας δύνανται να βρουν πεδίο εφαρμογής σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα.

Στο κείμενο που ακολουθεί, επιλέχθηκε να εξεταστεί το ζήτημα της διαπολιτισμικότητας και των δυνατοτήτων προαγωγής των αρχών και των πρακτικών της μέσω του μαθήματος της Ιστορίας. Το μάθημα της Ιστορίας αποτελεί ένα από τα πλέον πολύπαθα μαθήματα του σχολικού προγράμματος σε παγκόσμιο επίπεδο, διότι αντιμετωπίζεται από πολιτικές ηγεσίες, εκπαιδευτικούς θεσμούς αλλά συχνά και από εκπαιδευτικούς και μαθητές ως ιδεολογικό μάθημα, με στόχο την εθνική διαπαιδαγώγηση των αυριανών πολιτών (Αβδελά 1997α: 12-23, Ξωχέλλης 2000: 67-68). Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί ότι η ιδεολογική διάσταση του μαθήματος δε χαρακτηρίζει με την ίδια ένταση όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα. Στο πολυπολιτισμικό σχολείο του 21ου αι., η διδακτική της Ιστορίας προσανατολίζεται σταδιακά προς ένα περισσότερο οικουμενικό πλαίσιο, αν και δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι σε αρκετές περιπτώσεις η διδασκαλία του μαθήματος εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να χαρακτηρίζεται από εθνοκεντρισμό (Ρεπούση 1999). Ιδιαίτερα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γίνονται τα τελευταία χρόνια οργανωμένες προσπάθειες για την ειρηνική διαχείριση και δημιουργική αξιοποίηση της διαφορετικότητας μέσα από το μάθημα της Ιστορίας (Council of Europe 2001).

Στόχος του κειμένου αυτού είναι η ανάδειξη του ιδιαίτερου ρόλου που καλείται να διαδραματίσει το μάθημα της Ιστορίας στο σύγχρονο ελληνικό πολυπολιτισμικό σχολείο ως παράγοντας ανάπτυξης ιστορικής σκέψης και διαμόρφωσης ιστορικής συνείδησης, αλλά κυρίως ως μέσο συνάντησης και αλληλεπίδρασης των πολιτισμών και των εκφραστών τους στη σχολική τάξη. Δεδομένου ότι ένας σημαντικός αριθμός αλλοδαπών μαθητών προέρχεται από όμορες χώρες, με τις οποίες αντιμετώπισε ή αντιμετωπίζει ακόμη πολιτικά προβλήματα το ελληνικό κράτος, η διατήρηση των ισορροπιών αποτελεί ουσιαστικό ζητούμενο του εκπαιδευτικού, προκειμένου να μη μεταβληθεί το μάθημα της Ιστορίας σε πεδίο αντεγκλήσεων, αλλά να αποτελέσει ευκαιρία δημιουργικής αντιπαράθεσης, ανταλλαγής απόψεων και ιδεών, αλληλοκατανόησης και ειρηνικής επίλυσης των προβλημάτων. Θεωρείται, επομένως, αυτονόητο ότι ο σύγχρονος εκπαιδευτικός δε χρειάζεται να γνωρίζει μόνο σε βάθος το διδακτικό αντικείμενο, αλλά και να έχει τις ικανότητες να δημιουργήσει το κατάλληλο μαθησιακό περιβάλλον, ώστε να μπορέσουν όλοι ανεξαιρέτως οι μαθητές να αναπτύξουν δεξιότητες και ικανότητες σε όλα τα επίπεδα.

Στο κείμενο που ακολουθεί, θα επιχειρηθεί αρχικά η σύνδεση της Ιστορίας με τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση. Στη συνέχεια, θα επισημανθούν σύγχρονες μεθοδολογικές προσεγγίσεις, οι οποίες μπορούν να βρουν πεδίο εφαρμογής στο μάθημα της Ιστορίας σε πολυπολιτισμικές τάξεις. Κρίθηκε σκόπιμο οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις να αναλυθούν σε θεωρητικό επίπεδο σε συνδυασμό με συγκεκριμένα παραδείγματα σε επίπεδο πρακτικής εφαρμογής, προκειμένου να ενθαρρυνθούν, αλλά και να διευκολυνθούν οι εκπαιδευτικοί στην αξιοποίηση και εφαρμογή ανάλογων δραστηριοτήτων στη σχολική τάξη.