Η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας

Α΄ θεωρητικό πλαίσιο

2. Τι είναι η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας;

Η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας (ή εσωτερική αξιολόγηση) αποτελεί μια διαδικασία που διεκπεραιώνεται από τη σχολική μονάδα με στόχο τη συστηματική συλλογή πληροφοριών σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της, την ανάλυση και την ερμηνεία των πληροφοριών αυτών και τη συνακόλουθη λήψη αποφάσεων για τη βελτίωση της ποιότητας του παρεχόμενου από τη σχολική μονάδα εκπαιδευτικού έργου (MacBeath 2001). Τα βασικά χαρακτηριστικά της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας περιγράφονται συνοπτικά στον πίνακα που ακολουθεί:

Πίνακας 1. Βασικά χαρακτηριστικά της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας

 Πηγή: Irish Department of Education and Skills, 2012

3. Ποιος είναι ο σκοπός της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας;

Πρωταρχικός σκοπός της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας είναι η αλλαγή και η βελτίωση της ποιότητας του έργου που «παράγει» η σχολική μονάδα. Ειδικότερα, η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας αποσκοπεί στη διαμόρφωση ενός πλαισίου δράσης από όλους τους παράγοντες της σχολικής μονάδας το οποίο μακροπρόθεσμα θα επιφέρει βελτίωση ή αλλαγή των εκπαιδευτικών πρακτικών και κατά συνέπεια βελτίωση των επιτευγμάτων των μαθητών.

4. Ποια είναι τα οφέλη από την αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας;

Η διεθνής εμπειρία από την ανάπτυξη διαδικασιών αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας έχει υποδείξει τα σημαντικά πλεονεκτήματα αυτής της μορφής αξιολόγησης (Κατσαρού & Δεδούλη 2008, ΚΕΕ 2010 & 2011). Έτσι, η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας:

• Συμβάλλει στην ανάπτυξη και τη βελτίωση του σχολείου με βάση τις δικές του δυνάμεις
• Ενδυναμώνει τη συλλογικότητα και δημιουργεί κλίμα συνεργασίας που είναι απαραίτητο για τη λειτουργία και τη συνεχή βελτίωση του σχολείου
• Ενεργοποιεί όλους τους παράγοντες της εκπαιδευτικής κοινότητας
• Αναγνωρίζει πρωτεύοντα ρόλο στους εκπαιδευτικούς, αφού αυτοί γνωρίζουν από μέσα τις δυνατότητες και τα προβλήματα του σχολείου τους
• Ενισχύει σταδιακά τον επαγγελματισμό των εκπαιδευτικών
• Εντοπίζει τις τυχόν «αδυναμίες» του εκπαιδευτικού έργου και δημιουργεί συνθήκες για βελτίωση
• Αναδεικνύει και διαχέει θετικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες
• Μπορεί να συμβάλλει στη συνδιαμόρφωση εκπαιδευτικής πολιτικής «από κάτω προς τα πάνω»

5. Ποια στοιχεία καθιστούν τη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας αποτελεσματική;

Η εισαγωγή της διαδικασίας της αυτοαξιολόγησης στη σχολική μονάδα είναι ένα από βήματα στα οποία θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή (Maroto & Cabrales 2007). Ο τρόπος που η σχολική μονάδα αναλαμβάνει αυτό το εγχείρημα προδικάζει την επιτυχή υλοποίησή του. Σε ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο στο οποίο η αξιολόγηση έχει συνδεθεί κυρίως με τον εξωτερικό έλεγχο είναι απαραίτητο οι διαδικασίες της αυτοαξιολόγησης να γίνουν αντιληπτές ως ένα δυναμικό εργαλείο κριτικής θεώρησης της σχολικής πραγματικότητας, ανατροφοδότησης του εκπαιδευτικού έργου, αλλαγής των εκπαιδευτικών πρακτικών και ανάπτυξης της σχολικής μονάδας (Κατσαρού & Δεδούλη 2008). Απαιτείται λοιπόν να αφιερωθεί χρόνος ώστε οι συμμετέχοντες να ευαισθητοποιηθούν και να κατανοήσουν τι είναι η αυτοαξιολόγηση, τι περιλαμβάνει και για ποιους λόγους μπορεί να είναι χρήσιμη για τη σχολική μονάδα, ώστε να πειστούν σχετικά με τα προσδοκώμενα οφέλη από τη διαδικασία αυτή. Απαραίτητη προϋπόθεση επίσης για την εισαγωγή της διαδικασίας της αυτοαξιολόγησης είναι η διαμόρφωση κλίματος εμπιστοσύνης και ευρείας συναίνεσης. Χρειάζεται αφενός η πρόθυμη συμμετοχή των ατόμων και αφετέρου η αναγνώριση και ο σεβασμός των διαφορετικών απόψεων και θέσεων μεταξύ των διαφορετικών ομάδων ή ατόμων που συμμετέχουν στην αυτοαξιολόγηση.

Η υλοποίηση της διαδικασίας της αυτοαξιολόγησης πρέπει τουλάχιστον στο αρχικό στάδιο να συνοδεύεται από εξωτερική βοήθεια που θα στηρίξει το έργο της σχολικής μονάδας, αλλά ταυτόχρονα θα σεβαστεί την αυτονομία της σχολικής μονάδας όσον αφορά στη λήψη αποφάσεων (Maroto & Cabrales 2007). Η διαδικασία αυτή απαιτεί γνώσεις, ικανότητες και τεχνικές που συνήθως οι συμμετέχοντες δε διαθέτουν και επομένως είναι απαραίτητη η σχετική ενημέρωση και επιμόρφωσή τους. Η εξασφάλιση της βοήθειας ενός εξωσχολικού παράγοντα είναι μείζονος σημασίας. Ο εξωσχολικός αυτός παράγοντας μπορεί να είναι ένας κριτικός φίλος, ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης που θα προσφέρει στο σχολείο την οπτική του «τρίτου προσώπου», αλλά παράλληλα θα διαθέτει μεγάλη ευαισθησία απέναντι στα συναισθήματα και τις αντιλήψεις των συμμετεχόντων (Costa & Killick 1993). Είναι το πρόσωπο που θα δώσει χρήσιμες συμβουλές, που θα ενημερώσει το σχολείο για καλές πρακτικές άλλων σχολικών μονάδων, που θα μπορέσει να κατανοήσει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες λειτουργεί το σχολείο, θα ασκήσει εποικοδομητική κριτική στις πρακτικές του σχολείου και θα συνεργαστεί με όλα τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας.

Η διαδικασία αυτή θα πρέπει να υποστηρίζεται επίσης από το κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό και τα μέσα που θα συμβάλλουν στην ανταλλαγή απόψεων και γνώσεων και στην ομαδική εργασία των συμμετεχόντων. Η εφαρμογή της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας απαιτεί χρόνο και ειλικρινή αφοσίωση από τους συμμετέχοντες. Για να αποτελέσει, λοιπόν, αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας της σχολικής μονάδας θα πρέπει να υποστηριχθεί από ένα πλαίσιο που να διασφαλίζει την εφαρμογή της. Ένα τέτοιο πλαίσιο απαιτεί την αποτελεσματική διαχείριση του χρόνου και του ανθρώπινου δυναμικού μέσα σε ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ευρείας συναίνεσης.

6. Ποιοι μπορούν να εμπλακούν στη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης;

Συνήθως ο διευθυντής της σχολικής μονάδας είναι το άτομο που θα εμπλέξει τη σχολική μονάδα σε μια διαδικασία αυτοαξιολόγησης. Η θετική στάση της διεύθυνσης του σχολείου διευκολύνει την ανάληψη πρωτοβουλιών για την υλοποίηση της διαδικασίας της αυτοαξιολόγησης. Στη διαδικασία αυτή θα μπορούσαν επίσης να εμπλακούν άτομα που συμμετέχουν άμεσα ή έμμεσα στην εκπαιδευτική διαδικασία (εκπαιδευτικοί, μαθητές, γονείς, φορείς της τοπικής κοινωνίας, σχολικοί σύμβουλοι κ.λπ.). Σε κάθε περίπτωση, οι εκπαιδευτικοί είναι εκείνοι που θα πρέπει να έχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτήν. Ο ρόλος των μαθητών στη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας συνδέεται άμεσα με τη βαθμίδα εκπαίδευσης στην οποία ανήκουν. Στις μικρότερες βαθμίδες εκπαίδευσης οι μαθητές θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να αποτελέσουν πηγές δεδομένων για την αποτίμηση του έργου της σχολικής μονάδας. Οι γονείς επίσης μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο. Οι απόψεις τους για το εκπαιδευτικό έργο που παράγει η σχολική μονάδα είναι σημαντικές και η συμμετοχή τους στη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης έχει θεμελιώδη σημασία. Οι εξωσχολικοί παράγοντες (π.χ. σχολικοί σύμβουλοι, πανεπιστημιακοί, ερευνητές κ.λπ.) μπορούν επίσης να υποστηρίξουν σημαντικά τη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης και να προσφέρουν την οπτική τους συμβάλλοντας στην επιτυχία του εγχειρήματος.

7. Πλαίσιο και κριτήρια αξιολόγησης

Συνήθως σε μια σχολική μονάδα είναι γνωστό άτυπα ποιοι τομείς λειτουργούν αποτελεσματικά και ικανοποιητικά και ποιοι χρήζουν βελτίωσης. Η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας έχει πρωταρχικό σκοπό να μετατρέψει αυτήν την άτυπη γνώση σε αξιόπιστα και έγκυρα δεδομένα μέσω μιας συστηματικής διαδικασίας, προκειμένου να αποτιμήσει μια σχολική μονάδα την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα του έργου που «παράγει» (Maroto & Cabrales 2007). Για να γίνει όμως αποτίμηση του έργου που «παράγει» η σχολική μονάδα, είναι απαραίτητο να προσδιοριστεί με σαφήνεια «τι ακριβώς θα αξιολογηθεί». Το έργο που «παράγει» η σχολική μονάδα είναι ένα «σύνολο», το οποίο θα πρέπει να αναλυθεί σε «υποσύνολα, ώστε η αποτίμησή του να εστιάσει σε συγκεκριμένους τομείς λειτουργίας του σχολείου.

Κάθε πλαίσιο ή μοντέλο εσωτερικής αξιολόγησης εστιάζει σε διαφορετικούς τομείς και χρησιμοποιεί διαφορετικά αξιολογικά κριτήρια για την αποτίμηση του εκπαιδευτικού έργου (Κατσαρού & Δεδούλη 2008, OECD 2013). Για παράδειγμα, στη Σκωτία (HMIE 2007), το πλαίσιο εσωτερικής αξιολόγησης εστιάζει σε πέντε ερωτήσεις-κλειδιά: 1) Τι αποτελέσματα έχουμε πετύχει;, 2) Πόσο καλά ανταποκριθήκαμε στις ανάγκες της εκπαιδευτικής κοινότητας; 3) Πόσο καλή είναι η εκπαίδευση που παρέχουμε; 4) Πόσο καλή είναι η διαχείριση; και 5) Πόσο καλή είναι η ηγεσία; Με βάση τις ερωτήσεις αυτές, το πλαίσιο αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου οργανώνεται σε εννέα πεδία: 1) Εκπαιδευτικά επιτεύγματα, 2) Επιδράσεις στους μαθητές, στους γονείς και κηδεμόνες, 3) Επιδράσεις στο εκπαιδευτικό προσωπικό, 4) Επιδράσεις στην κοινότητα, 5) Παροχή εκπαίδευσης, 6) Πολιτική βελτίωσης και σχεδιασμού, 7) Διαχείριση και στήριξη του εκπαιδευτικού προσωπικού, 8) Πόροι και 10) Ηγεσία. Οι επιδράσεις του συγκεκριμένου μοντέλου, το οποίο φαίνεται να «κυριαρχεί» τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο (OECD 2013), είναι φανερές και στο πιλοτικό πρόγραμμα της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας (ΑΕΕ) που εφαρμόστηκε στη χώρα μας (ΚΕΕ 2010 & 2011).
Στο συγκεκριμένο πλαίσιο χρησιμοποιήθηκαν τέσσερα διαφορετικά επίπεδα ανάλυσης του εκπαιδευτικού έργου. Κάθε επίπεδο ανάλυσης έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και συμβάλλει με διαφορετικό τρόπο στη διαδικασία και τα αποτελέσματα της αυτοαξιολόγησης (ΚΕΕ 2010 & 2011). Το πρώτο επίπεδο ανάλυσης του εκπαιδευτικού έργου αφορά τις κατηγορίες. Οι κατηγορίες είναι τρεις: α) τα δεδομένα του σχολείου, τα χαρακτηριστικά δηλαδή της σχολικής μονάδας τα οποία οφείλονται σε εξωτερικούς παράγοντες και για τα οποία δεν είναι υπεύθυνοι οι παράγοντες της σχολικής μονάδας, β) οι διαδικασίες που αναπτύσσονται μέσα στη σχολική μονάδα και γ) τα αποτελέσματα του εκπαιδευτικού έργου που συντελείται μέσα στη σχολική μονάδα.

Το δεύτερο επίπεδο ανάλυσης του εκπαιδευτικού έργου περιλαμβάνει τους τομείς ή θεματικά πεδία. Ο τομέας αφορά σε μια συγκεκριμένη θεματική περιοχή του εκπαιδευτικού έργου που έχει οντότητα από μόνη της. Σύμφωνα με το πιλοτικό πρόγραμμα της ΑΕΕ (ΚΕΕ 2011), το εκπαιδευτικό έργο μπορεί να αναλυθεί σε επτά τομείς. Η πρώτη κατηγορία, τα δεδομένα του σχολείου, περιλαμβάνει: 1) τον τομέα των μέσων και των πόρων, ενώ η δεύτερη κατηγορία, οι διαδικασίες, περιλαμβάνει: 2) τον τομέα της ηγεσίας και της διοίκησης του σχολείου, 3) τον τομέα της διδασκαλίας και της μάθησης, 4) τον τομέα του κλίματος και των σχέσεων του σχολείου και 5) τον τομέα των προγραμμάτων, των παρεμβάσεων και των δράσεων βελτίωσης. Τέλος, η τρίτη κατηγορία, τα αποτελέσματα, περιλαμβάνει: 6) τον τομέα των εκπαιδευτικών αποτελεσμάτων και 7) τον τομέα των αποτελεσμάτων του σχολείου. Σε ένα τρίτο επίπεδο ανάλυσης, οι τομείς εξειδικεύονται σε 15 δείκτες ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου. Ο κάθε δείκτης αντιπροσωπεύει συγκεκριμένες παραμέτρους που θεωρούνται καθοριστικές για την υλοποίηση του εκπαιδευτικού έργου και αποτελεί το ουσιαστικότερο επίπεδο αξιολόγησης και αποτίμησης της ποιότητάς του (ΚΕΕ 2010 & 2011). Στο τέταρτο επίπεδο ανάλυσης οι δείκτες προσδιορίζονται από τα κριτήρια ποιότητας. Τα κριτήρια αποτελούν επιμέρους διαστάσεις ενός δείκτη, οι οποίες προσδιορίζουν την ποιότητα του εκπαιδευτικού έργου ως προς τον δείκτη. Για παράδειγμα, όπως φαίνεται στον Πίνακα 3, τα κριτήρια με τα οποία επιχειρείται η «χαρτογράφηση» του δείκτη 1.1, ο οποίος αφορά στους σχολικούς χώρους, την υλικοτεχνική υποδομή και τους οικονομικούς πόρους του σχολείου είναι: α) η επάρκεια και β) η καταλληλότητα.

Πίνακας 2. Επίπεδα ανάλυσης του εκπαιδευτικού έργου της σχολικής μονάδας: Κατηγορίες, τομείς και δείκτες

 Πηγή: ΚΕΕ (2010 & 2011)

Πίνακας 3. Επίπεδα ανάλυσης του εκπαιδευτικού έργου της σχολικής μονάδας: Κατηγορίες, τομείς, δείκτες, κριτήρια

8. Η οργάνωση της διαδικασίας της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας

Η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας είναι μια διαδικασία που αναπτύσσεται στον χρόνο, περιλαμβάνει φάσεις/στάδια και συνοδεύεται από μια σειρά ενεργειών. Κάθε μοντέλο αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας προτείνει μια ενδεικτική μορφή οργάνωσης των διαδικασιών για την πραγματοποίησή της (OECD 2013). Συνήθως δύο είναι οι βασικές προσεγγίσεις που ακολουθούνται: είτε δηλαδή το σχολείο θα επιχειρήσει αυτοαξιολόγηση σε όλους τους τομείς/δείκτες του εκπαιδευτικού έργου, είτε σε έναν ή δύο συγκεκριμένους τομείς/δείκτες (Κατσαρού & Δεδούλη 2008).

Στο πιλοτικό πρόγραμμα της ΑΕΕ (ΚΕΕ 2010 & 2011) επιχειρείται συνδυασμός αυτών των δύο προσεγγίσεων. Ειδικότερα, σε πρώτη φάση επιχειρείται μια συνολική αποτίμηση του εκπαιδευτικού έργου της σχολικής μονάδας ως προς κάθε δείκτη ποιότητας (διαγνωστική φάση ή γενική εκτίμηση της εικόνας του σχολείου). Ακολουθεί η δεύτερη φάση, όπου με βάση τα αποτελέσματα της πρώτης φάσης, διερευνώνται συγκεκριμένοι δείκτες (διερευνητική φάση ή συστηματική διερεύνηση).

Το σχήμα που ακολουθεί στη συνέχεια, το οποίο βασίζεται στο εκπαιδευτικό υλικό του πιλοτικού προγράμματος της ΑΕΕ (ΚΕΕ 2010 & 2011) και στην εφαρμογή του στην πράξη, αλλά και σε πραγματικές εφαρμογές της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας κατά τη διάρκεια των ενδοσχολικών επιμορφώσεων της Πράξης «Εκπαίδευση Αλλοδαπών & Παλιννοστούντων Μαθητών», περιγράφει σχηματικά τις φάσεις και τα σημαντικότερα στάδια που ακολουθεί μια σχολική μονάδα κατά τη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης.

ΦΑΣΗ 1: ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ

Η διαγνωστική φάση μάς δίνει τη δυνατότητα να αποτιμήσουμε συνοπτικά το εκπαιδευτικό έργο του σχολείου. Στόχος είναι να αναδειχθούν τα σημεία υπεροχής του εκπαιδευτικού έργου του σχολείου, να επισημανθούν οι αδυναμίες του και οι τομείς που χρήζουν συστηματικότερης διερεύνησης. Η διαγνωστική φάση περιλαμβάνει τα εξής στάδια:

Πρώτο στάδιο: εισαγωγική συζήτηση, συγκρότηση ομάδας αυτοαξιολόγησης ή/και επιμέρους ομάδων, χρονοδιάγραμμα εργασιών

Αφού προηγηθεί μια εισαγωγική συζήτηση σχετικά την έννοια και τη σημασία της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας με εισηγητή τον διευθυντή του σχολείου, ο Σύλλογος Διδασκόντων ορίζει τα μέλη της ομάδας που θα αναλάβει την εφαρμογή της διαδικασίας. Μέλη της ομάδας μπορεί να είναι ο διευθυντής του σχολείου, οι εκπαιδευτικοί της σχολικής μονάδας, εκπρόσωποι των γονέων και των μαθητών και ο κριτικός φίλος. Οι συμμετέχοντες θα πρέπει να συζητήσουν τον σκοπό και τις δεσμεύσεις του εγχειρήματος που αναλαμβάνουν, τις προκλήσεις που είναι πιθανόν να συναντήσουν και τα οφέλη που μπορεί να προκύψουν (Maroto & Cabrales 2007). Η ομάδα της αυτοαξιολόγησης στη συνέχεια θα πρέπει να αποφασίσει για τον τρόπο εργασίας, τον χωρισμό της σε επιμέρους ομάδες, εάν φυσικά το επιτρέπει ο αριθμός των μελών, τη σύνθεση των ομάδων, τα μέλη που θα αναλάβουν τον ρόλο των συντονιστών και την τήρηση πρακτικών καθώς και το χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωση της διαδικασίας αυτής (ΚΕΕ 2010 & 2011).

Δεύτερο στάδιο: Συνολική αποτίμηση του εκπαιδευτικού έργου από κάθε μέλος της ομάδας ή από κάθε επιμέρους ομάδα και ανάδειξη των δεικτών που χρήζουν συστηματικής διερεύνησης
Κάθε μέλος της ομάδας αυτοαξιολόγησης εκτιμά προσωπικά την κατάσταση του εκπαιδευτικού έργου του σχολείου ως προς όλους τους δείκτες ποιότητας και καταθέτει την άποψή του τεκμηριωμένη. Στην περίπτωση που υπάρχουν επιμέρους ομάδες, τα μέλη της κάθε ομάδας συνέρχονται σε συνεδρίες και παραθέτουν τις απόψεις τους για κάθε έναν από τους δείκτες του εκπαιδευτικού έργου, ώστε να διαμορφώσουν την κοινώς αποδεκτή θέση της ομάδας για τη γενική εικόνα του σχολείου. Στο στάδιο αυτό μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους συμμετέχοντες στοιχεία που είναι άμεσα διαθέσιμα στη σχολική μονάδα (από το αρχειακό υλικό του σχολείου, από στατιστικά δεδομένα κ.λπ.), σχετικά με την κατάσταση και τη λειτουργία της. Η αξία της διαδικασίας έγκειται στην ποιότητα του διαλόγου, στην παρουσίαση και στην αξιοποίηση των διαθέσιμων στοιχείων, καθώς και στη χρήση των τεκμηριωμένων επιχειρημάτων (ΚΕΕ 2010 & 2011).

Τρίτο στάδιο: Συνολική αποτίμηση του εκπαιδευτικού έργου από την ολομέλεια και ανάδειξη των δεικτών που χρήζουν συστηματικής διερεύνησης
Η εργασία ολοκληρώνεται με την καταγραφή της κοινώς αποδεκτής θέσης της ολομέλειας σχετικά με τη γενική εικόνα του σχολείου για κάθε δείκτη του εκπαιδευτικού έργου. Μέσα από τον διάλογο και τη διαπραγμάτευση όλων των θέσεων και των απόψεων που διατυπώνονται, τα μέλη της ομάδας επιχειρούν να καταλήξουν σε μια ενιαία θέση που θα έχει την αποδοχή όλων των συμμετεχόντων. Αναδεικνύονται τα σημεία υπεροχής και οι αδυναμίες των τομέων λειτουργίας του σχολείου. Ταυτόχρονα, ορίζονται και οι τομείς ή οι δείκτες για τους οποίους απαιτείται συστηματικότερη διερεύνηση στην επόμενη φάση. Στην περίπτωση που δεν επιτευχθεί συναίνεση για την κατάσταση του σχολείου ως προς κάποιον τομέα ή δείκτη, καταγράφονται τα δύο «πλειοψηφικά» αποτελέσματα στο πλαίσιο της ομάδας (ΚΕΕ 2010 & 2011).

Τέταρτο στάδιο: Σύνταξη έκθεσης

Η διαδικασία ολοκληρώνεται με τη σύνταξη της έκθεσης της διαγνωστικής φάσης, στην οποία περιγράφονται με σαφή και ολοκληρωμένο τρόπο, τόσο οι διαδικασίες που ανέπτυξε η σχολική μονάδα κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης όσο και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτήν. Καταγράφονται τα σπουδαιότερα επιτεύγματα και οι αδυναμίες του εκπαιδευτικού έργου, καθώς και οι τομείς οι οποίοι επιλέχθηκαν για συστηματικότερη διερεύνηση και μελέτη. Η σύνταξη της έκθεσης αυτής, όπως κι όλες όσες συντάσσονται κατά τη διάρκεια της αυτοαξιολόγησης στις επόμενες φάσεις, είναι σημαντική για τους εξής λόγους: α) Βοηθά στην καταγραφή των ενεργειών που έγιναν, β) Καθιστά διαφανή τη διαδικασία που ακολουθήθηκε, γ) Προφυλάσσει τη γνώση που αποκτήθηκε από τη λήθη και δ) Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κοινοποίηση της εμπειρίας σε άλλες σχολικές μονάδες και στο σύνολο της επαγγελματικής κοινότητας (Altrichter κ.ά. 2001).

ΦΑΣΗ 2: ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ

Στόχος της διερευνητικής φάσης είναι η συστηματική διερεύνηση και αποτίμηση των δεικτών ποιότητας που έχουν επιλεγεί από την προηγούμενη φάση. Η φάση αυτή μπορεί να περιλαμβάνει τη διερεύνηση ενός ή περισσότερων δεικτών ποιότητας. Μια ολιγομελής ομάδα θα περιοριστεί στη διερεύνηση ενός δείκτη ποιότητας σε κάθε κύκλο αυτοαξιολόγησης. Αντίθετα, μια πολυπληθής ομάδα θα μπορούσε να διερευνήσει περισσότερους δείκτες με παράλληλη εργασία σε επιμέρους ομάδες. Στόχος είναι να αποκτήσει το σχολείο εγκυρότερη γνώση της κατάστασης που βρίσκεται, προκειμένου να επιλέξει τα κατάλληλα σχέδια δράσης που θα συμβάλουν στη βελτίωση της ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου. Η φάση αυτή περιλαμβάνει τα εξής στάδια:

Πρώτο στάδιο: Προετοιμασία

Η ομάδα αυτοαξιολόγησης σε επίπεδο ολομέλειας επιλέγει κατά προτεραιότητα τους δείκτες που κρίνει ότι χρήζουν συστηματικότερης διερεύνησης σύμφωνα με τα αποτελέσματα της προηγούμενης φάσης και διαμορφώνει ένα σχέδιο αξιολόγησής τους. Ειδικότερα η ομάδα αυτοαξιολόγησης:

• θέτει τους στόχους της διερεύνησης, ορίζει τα κριτήρια που θεωρεί ότι προσδιορίζουν την ποιότητα του δείκτη και επισημαίνει τις πτυχές του δείκτη που θα διερευνηθούν θέτοντας τα ερευνητικά ερωτήματα.

Με βάση τα αποτελέσματα της προηγούμενης φάσης, η ομάδα της αυτοαξιολόγησης θέτει τον στόχο της διερεύνησης. Για παράδειγμα, από τη διαγνωστική φάση προκύπτει ως προτεραιότητα ο δείκτης που αφορά τις σχέσεις του σχολείου με τους γονείς, γιατί διαπιστώθηκε ότι δεν υπάρχει ουσιαστική επικοινωνία με τους γονείς των μαθητών. Ο στόχος της διερευνητικής φάσης προσδιορίζει το τι ακριβώς θα διερευνηθεί π.χ.«Να διερευνηθεί πόσο αποτελεσματική είναι η επικοινωνία του σχολείου με τους γονείς των μαθητών». Στη συνέχεια, η διαμόρφωση των κριτηρίων και κυρίως η διατύπωση των ερευνητικών ερωτημάτων θα αποσαφηνίσει το «τι ακριβώς θα διερευνηθεί» και θα κατευθύνει τη διαδικασία συλλογής των δεδομένων. Τα χαρακτηριστικά των κριτηρίων και των ερευνητικών ερωτημάτων θα καθορίσουν τις ερευνητικές τεχνικές και τα ερευνητικά εργαλεία για τη συλλογή των δεδομένων (New Zealand Ministry Of Education 2006, Maroto & Cabrales 2007). Η διαδικασία αυτή επιτρέπει στα μέλη της ομάδας της αυτοαξιολόγησης να συζητήσουν μεταξύ τους σχετικά με το τι προσδιορίζει την ποιότητα του συγκεκριμένου δείκτη και γιατί. Σε κάθε περίπτωση, τόσο τα κριτήρια όσο και τα ερευνητικά ερωτήματα θα πρέπει να διακρίνονται για τη σπουδαιότητά τους, τη συνοχή και τη σαφήνειά τους. Ακολουθεί ένα παράδειγμα διατύπωσης κριτηρίου και ερευνητικών ερωτημάτων για τη διερεύνηση του δείκτη που αφορά στις σχέσεις του νηπιαγωγείου με τους γονείς των μαθητών.

Πίνακας 4. Παράδειγμα διατύπωσης κριτηρίων και ερευνητικών ερωτημάτων

• αποφασίζει ποιες είναι οι καταλληλότερες πηγές για την άντληση των πληροφοριών

Η επιλογή της πηγής εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά του δείκτη που διερευνούμε και το είδος των δεδομένων που θέλουμε να συλλέξουμε. Οι πηγές μπορούν να είναι κείμενα/τεκμήρια και μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας. Για παράδειγμα, τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας (γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικό και διοικητικό προσωπικό, διοίκηση της σχολικής μονάδας κ.λπ.) μπορούν να μας δώσουν σημαντικές πληροφορίες που αφορούν τις απόψεις, τις θέσεις, τις μαρτυρίες και τις προσδοκίες τους. Τα κείμενα/τεκμήρια επίσης μας δίνουν χρήσιμα στοιχεία και μπορούν να προέρχονται από το αρχείο της σχολικής μονάδας (π.χ. πρακτικά συλλόγου διδασκόντων) ή από ατομικές και ομαδικές εργασίες των μαθητών.

• αποφασίζει για τις μεθόδους, τα ερευνητικά εργαλεία και τις τεχνικές που προσφέρονται περισσότερο για τη συλλογή των πληροφοριών/δεδομένων

Τα κριτήρια και τα ερευνητικά ερωτήματα θα καθορίσουν τις μεθόδους και τα ερευνητικά εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν για τη συλλογή των δεδομένων. Σε κάθε περίπτωση το ζητούμενο είναι η τριγωνοποίηση των δεδομένων που θα συλλεγούν, η διασταύρωση δηλαδή των στοιχείων είτε με τη χρήση διαφορετικών μεθόδων συλλογής δεδομένων είτε με την άντληση δεδομένων από διαφορετικές πηγές, προκειμένου να δομήσουμε μια συνολική εικόνα (New Zealand Ministry of Education 2006, Maroto & Cabrales 2007). Έτσι, για παράδειγμα, αν κατά τη διερεύνηση του δείκτη «σχέσεις νηπιαγωγείου και γονέων» έχουμε θέσει ως κριτήριο ποιότητας: τη «διαμόρφωση μηχανισμών αμφίδρομης και τακτικής επικοινωνίας με τις γονείς των παιδιών» και ως ερευνητικά ερωτήματα: α) «το νηπιαγωγείο οργανώνει και εφαρμόζει διαδικασίες που διευκολύνουν τη συστηματική επικοινωνία με όλους τις γονείς των παιδιών» και β) «το νηπιαγωγείο διασφαλίζει τη δημιουργία κλίματος συνεργασίας, αλληλοεκτίμησης και αλληλοκατανόησης με τις γονείς» (βλ. Πίνακα 4) μπορούμε να συλλέξουμε:

• κατανέμει συγκεκριμένες δραστηριότητες σε ομάδες ή μέλη και ορίζει το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης της διαδικασίας.

Τέλος, η ομάδα αυτοαξιολόγησης κατανέμει συγκεκριμένες δραστηριότητες στις επιμέρους ομάδες ή τα μέλη της και καταρτίζει χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης των ενεργειών που απαιτεί η διερευνητική φάση.

Δεύτερο στάδιο: Συλλογή των δεδομένων

Η συλλογή περιλαμβάνει τη συγκέντρωση όλων των δεδομένων που είναι απαραίτητα για τη διερεύνηση του δείκτη. Το ζητούμενο δεν είναι η ποσότητα των δεδομένων αλλά η ποιότητά τους και κυρίως το εάν τα δεδομένα παρέχουν την τεκμηρίωση που χρειάζεται για την αποτίμηση του δείκτη ή των δεικτών ποιότητας. Τα μέλη της ομάδας αυτοαξιολόγησης ή της κάθε επιμέρους ομάδας για τη διερεύνηση του δείκτη:

• Κατασκευάζουν, όπου αυτό απαιτείται, τα κατάλληλα εργαλεία για την άντληση των πληροφοριών (ερωτηματολόγιο, σχέδιο συνέντευξης, σχάρα/κλείδα παρατήρησης, κ.λπ.).
• Προχωρούν στη συλλογή και την επεξεργασία των δεδομένων
• Καταγράφουν τη διαδικασία και τα αποτελέσματα που προέκυψαν, προχωρώντας σε μια πρώτη ερμηνεία των αποτελεσμάτων

Τρίτο στάδιο: Ερμηνεία δεδομένων και λήψη αποφάσεων

Η ερμηνεία αφορά στην αναζήτηση νοήματος στα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν. Κατά αυτόν τον τρόπο τα δεδομένα αποτελούν μια πηγή τεκμηρίωσης, η οποία θα επιτρέψει να γίνουν αξιολογικές κρίσεις σχετικά με την ποιότητα του δείκτη ή των δεικτών που διερευνήθηκαν. Μετά την ανάλυση των δεδομένων η ομάδα της αυτοαξιολόγησης μπορεί να προσδιορίσει ποιες πρακτικές του εκπαιδευτικού έργου λειτουργούν αποτελεσματικά και ποιες χρήζουν βελτίωσης. Η διαδικασία της αναζήτησης νοήματος στα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν παρέχει, επομένως, τα απαραίτητα τεκμήρια για τη διατύπωση αξιολογικών κρίσεων σχετικά με τις πρακτικές της σχολικής μονάδας (New Zealand Ministry of Education 2006).

Η λήψη αποφάσεων απαιτεί από την ολομέλεια να αποφασίσει, βασιζόμενη στα συμπεράσματα από την ανάλυση των δεδομένων, τις προτεραιότητες για δράσεις βελτίωσης. Ειδικότερα, η ολομέλεια στο στάδιο αυτό:

• Ακούει την εισήγηση της επιμέρους ομάδας/μέλους και μελετά τα δεδομένα
• Αξιολογεί τις τεχνικές που εφαρμόστηκαν και τις πηγές από τις οποίες αντλήθηκαν τα δεδομένα και προχωρά στην ερμηνεία των δεδομένων
• Διατυπώνει αξιολογικές κρίσεις σχετικά με τις πρακτικές που είναι αποτελεσματικές και αυτές που χρήζουν βελτίωσης σε σχέση με τον συγκεκριμένο δείκτη και θέτει προτεραιότητες για δράσεις βελτίωσης (ΚΕΕ 2010 & 2011).

Τέταρτο στάδιο: σύνταξη έκθεσης

Η διαδικασία ολοκληρώνεται με τη σύνταξη της έκθεσης της διερευνητικής φάσης, στην οποία περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, η περιγραφή των διαδικασιών που ακολούθησε η ομάδα, η διατύπωση των συμπερασμάτων από την αξιολόγηση των δεικτών που επιλέχθηκαν και οι προτεραιότητες για δράσεις βελτίωσης.