H εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στη διαπολιτισμική ικανότητα μέσα από μια βιωματική προσέγγιση

Δραστηριότητες ανάπτυξης της διαπολιτισμικής ικανότητας

Οι δραστηριότητες που περιγράφονται στη συνέχεια είναι ενδεικτικές, όπως και η σειρά με την οποία παρουσιάζονται₁. Μπορούν, εξάλλου, να υλοποιηθούν με διαφορετικές τεχνικές. Μια δραστηριότητα, για παράδειγμα, που βασίζεται σε καταιγισμό ιδεών, όπως η πρώτη, θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με την τεχνική του 'open space' –βλ. παρακάτω– ή σε μικρές ομάδες, στο βαθμό που ο εκπαιδευτής κρίνει ότι αυτή ή η άλλη τεχνική υπηρετεί καλύτερα την ενεργοποίηση της ομάδας. Από την άλλη μεριά, καθώς σχετίζονται κατά κύριο λόγο με θέματα στάσεων, όπου η συσσώρευση γνώσεων (για τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις, για την ταυτότητα, για τον ρατσισμό και τις βασικές αρχές της διαπολιτισμικότητας, μεταξύ άλλων) δε φαίνεται να διαφοροποιεί τα νοητικά σχήματα, οι δραστηριότητες αυτές είναι κατεξοχήν βιωματικές, βασίζονται σε ρεαλιστικές μελέτες περίπτωσης που ανασύρουν εμπειρίες και συναισθήματα, σε προσομοιώσεις, παιχνίδια ρόλων, εργασία σε μικρές ομάδες και κριτικό διάλογο. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο οι επιμορφωτές καλούνται να λειτουργήσουν ως συντονιστές του διαλόγου, αλλά και «πολιτισμικοί προβοκάτορες», αναδεικνύοντας εκείνα τα στοιχεία γνώσεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών που θέτουν υπό αμφισβήτηση και αποσταθεροποιούν παγιωμένα νοητικά σχήματα, στερεότυπα και πολιτισμικές γενικεύσεις, χωρίς να απαιτείται μια οριστική κατάληξη σε συμφωνία, αποτιμώντας, ωστόσο, τα μαθησιακά αποτελέσματα στη μέση και μακρά (όπου είναι δυνατό) διάρκεια και με την αξιοποίηση ποιοτικής μεθοδολογίας (πορτφόλιο, συνεντεύξεις, ομάδες εστίασης και παρατήρηση, μεταξύ άλλων). Η θεωρητική υποστήριξη, έτσι, δεν προηγείται, αλλά προκύπτει μέσα από μια διεργασία συλλογικής ανακαλυπτικής μάθησης και το «εκπαιδευτικό υλικό» μιας τέτοιας θεματικής ενότητας επιμόρφωσης δε συγκροτείται από μια σειρά κειμένων και παρουσιάσεων, αλλά από μια σειρά δραστηριοτήτων και τη σε βάθος επεξεργασία τους με έμφαση στον κριτικό διάλογο και τον αναστοχασμό που εμπλέκει βιωματικά το υποκείμενο.

Δραστηριότητα 1 – Είμαι...

Στόχος της δραστηριότητας είναι να αποτυπωθεί η πολυπλοκότητα, η συσχέτιση με το πλαίσιο και ο μεταβαλλόμενος χαρακτήρας της ταυτότητας. Οι επιμορφούμενοι καλούνται να συμπληρώσουν, ατομικά, σε χρόνο 3 λεπτών, ένα φύλλο όπως αυτό που ακολουθεί.

Οι απαντήσεις ανακοινώνονται αυθόρμητα και χωρίς σχολιασμό στην ολομέλεια. Καταγράφονται στον πίνακα. Στη συνέχεια, μπορούν να τεθούν διευκρινιστικές ερωτήσεις, ώστε να διερευνηθεί η πολλαπλότητα στην ερμηνεία των χαρακτηριστικών της ταυτότητας (δεν εννοούμε, για παράδειγμα, όλοι το ίδιο όταν λέμε «είμαι μητέρα» ή «είμαι Έλληνας»). Αναζητούνται οι σημασιολογικές σχέσεις και το πεδίο εστίασης της ομάδας (στην κοινωνική ταυτότητα, στην ατομική, στην εθνική, στην επαγγελματική) και τίθενται ερωτήματα του τύπου:

• Θα δίνατε τις ίδιες απαντήσεις σε μια διαφορετική ομάδα (για παράδειγμα, στους φίλους, στην οικογένεια, σε κάποιον που θα σας κρίνει για μια θέση εργασίας);
• Προσδιορίζατε και ιεραρχούσατε πάντοτε με τον ίδιο τρόπο τα χαρακτηριστικά της ταυτότητάς σας;
• Γνωρίζετε πρόσωπα που θα «αρνούνταν» κάποιους από τους χαρακτηρισμούς που δώσατε στον εαυτό σας ή θα έδιναν για εσάς κάποιον χαρακτηρισμό που δε θέλετε να αποδεχθείτε;
• Πόσοι «αρνητικοί» χαρακτηρισμοί αποτυπώθηκαν στον καταιγισμό ιδεών; Γιατί;

Η επεξεργασία των παραπάνω ερωτημάτων (και άλλων που ενδέχεται να προκύψουν) μπορεί να γίνει σε μικρές ομάδες (μια ομάδα – ένα ερώτημα) που ανακοινώνουν τις σκέψεις τους στην ολομέλεια ή με ελεύθερη συζήτηση.

Δραστηριότητα 2 – Μετέωρες ταυτότητες

Σκοπός της δραστηριότητας αυτής είναι να αναπτυχθεί η συνειδητοποίηση της ταυτότητας ως ενός μεταβαλλόμενου, στον χώρο και στον χρόνο και υποκείμενου στην κοινωνική αλληλεπίδραση, συνόλου χαρακτηριστικών. Η ομάδα θα παρακολουθήσει ένα απόσπασμα βίντεο από τη σειρά ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Μικρές Οδύσσειες»

(σενάριο-παραγωγή-σκηνοθεσία: Μάρκος Γκαστίν)

Παρατηρώντας την πρώτη φάση από την αφήγηση του Αλμπέρτο (0:00-6:22) οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να στοχαστούν σε ερωτήματα, όπως:

• Τι είναι ο Αλμπέρτο;
• Τι νιώθει ότι είναι;
• Εσείς τι πιστεύετε ή νιώθετε ότι είναι;

Στη συνέχεια προβάλλονται ορισμένα σημεία από την αφήγησή του και οργανώνεται ο σχολιασμός τους με τη μορφή καταιγισμού ιδεών:

• Όταν λες «είμαι Μπραχαμιώτης, δεν ξέρω, είναι κάτι, είναι δέσιμο, είναι πολύ μεγάλο δέσιμο... είναι πατρίδα... Όταν λέμε Μπραχαμιώτης σημαίνει πως περπατάς στην Αγίου Δημητρίου και σε σέβονται όλοι.
• Δε μεγαλώσαμε σε ένα ελληνικό περιβάλλον, μεγαλώσαμε σε ένα περιβάλλον αφρικάνικο – αλλά είχαμε και τα τρία, ιταλική γλώσσα, αφρικανικό φαΐ και ο έξω κόσμος που ήταν Ελλάδα. Δηλαδή δεν ήμασταν ποτέ ένα πράγμα.

Η προβολή του βίντεο συνεχίζεται από το 6:22 ως το 10:28, όπου ο Αλμπέρτο εντάσσεται στο κλαμπ των οπαδών μιας ομάδας και το στοιχείο αυτό εμφανίζεται να γίνεται κυρίαρχο στην ταυτότητά του. Η ομάδα καλείται να απαντήσει σε ερωτήματα, όπως:

• Πώς διαμορφώνεται η ταυτότητα του Αλμπέρτο;
• Πόσο σταθερή είναι;
• Πώς αλλάζει;
• Ποια είναι η στρατηγική του;
• Πώς διαχειρίζεται τις αντιφάσεις (εντός του γηπέδου μέλος μιας ομάδας – εκτός του γηπέδου εχθρός λόγω χρώματος).

Για να τροφοδοτήσουμε τη συζήτηση προβάλλουμε ορισμένες από τις φράσεις του Αλμπέρτο σε αυτό το σημείο.

«Για να τους κάνεις να σε συμπαθήσουνε και να σε δεχτούνε, υπάρχει φόρμουλα. Δηλαδή, άμα τους δείξεις ότι είσαι ένας από αυτούς, δηλαδή πάνω απ' όλα είσαι Παναθηναϊκός και τρέχεις για τον Παναθηναϊκό, ... ξεπερνιούνται όλα τα άλλα και μένει ο Παναθηναϊκός. Γιατί πήγαινα με τα παιδιά του κλαμπ του Παναθηναϊκού στο Μπραχάμι στο γήπεδο και, επειδή υπάρχουν αρκετά παιδιά που είτε είναι νεοναζί, είτε είναι εθνικιστές, και να είναι ακριβώς από πάνω από το κεφάλι μου, από πίσω μου, να τραγουδιέται ο εθνικός ύμνος της Ελλάδας και να είναι όλοι με το χέρι έτσι [σε φασιστικό χαιρετισμό] κι εγώ να είμαι στη μέση... Εκεί φεύγεις από το να είσαι νεοναζί, εθνικιστής ή μαύρος ή να ανήκεις στους μαύρους πάνθηρες, στην εθνικιστική ομάδα των μαύρων, φεύγεις από εκεί... είσαι Παναθηναϊκός. Μπορεί έξω, μετά από λίγο να με κυνηγάγανε... αλλά μέσα στη Λεωφόρο, μέσα στο Ολυμπιακό Στάδιο ήσουνα Παναθηναϊκός».

Στο τρίτο μέρος του βίντεο (από το 10:28 και εξής) ο Αλμπέρτο και ο Φούλβιο περιγράφουν τη σχέση με τη μουσική και την Αφρική. Αφού παρακολουθήσουμε αυτό το μέρος, μπορούν να τεθούν ερωτήματα, όπως:

• Τι είναι «τελικά» ο Αλμπέρτο; Μπραχαμιώτης, Παναθηναϊκός, Αφρικανός, Έλληνας, όλα αυτά μαζί; Κάτι άλλο;
• Γιατί κάποιες στιγμές μια ταυτότητα φαίνεται να υπερισχύει και άλλοτε να υποχωρεί;
• Πώς ερμηνεύετε το γεγονός ότι και στην Ερυθραία αντιμετωπίζουν τον Αλμπέρτο ως «διαφορετικό»; Πώς το ερμηνεύει ο Αλμπέρτο; Θυμηθείτε ορισμένα από τα λόγια του:

«Εκεί νιώθω Αφρικάνος. Είναι διαφορετικά, γιατί δε νιώθεις διαφορετικός. Κοιτάς γύρω σου και βλέπεις μαύρους. Δεν υπάρχει ούτε μια στο εκατομμύριο να νιώσεις διαφορετικός».

«Μετά από δυο τρεις μέρες που καταλαβαίνουν οι ντόπιοι ότι εσύ έχεις έρθει από αλλού, από την Ελλάδα, για παράδειγμα, από την Ευρώπη, σε βλέπουν και αυτοί διαφορετικά. Και τέλος πάντων φτάνεις και λες «κι εδώ; κι εδώ με βλέπουν διαφορετικά;».

• Ο Αλμπέρτο διαπιστώνει ότι είναι πιο εύκολο να ξεπεραστεί στην Ερυθραία το «πολιτισμικό» εμπόδιο που τον κατατάσσει στους «διαφορετικούς» και δίνει μια συγκεκριμένη ερμηνεία σε αυτή του τη διαπίστωση. Συμφωνείτε με την ερμηνεία του; Υπάρχει κάτι που θα θέλατε να προσθέσετε; Θυμηθείτε ορισμένα από τα λόγια του:

«Αλλά το διαφορετικό που σε βλέπουν αυτοί δεν είναι το ίδιο, δεν είναι το ίδιο με εδώ, δηλαδή προσαρμόζεσαι. Αν του δείξεις ότι μπορεί να είμαι από την Ευρώπη, μπορεί να είμαι μιγάς, μπορεί να μην είμαι καθαρός Ερυθραίος, μπορεί να μην είμαι καθαρός Αφρικανός, αλλά η καρδιά μου είναι καθαρά αφρικανή. Όταν του το δείξεις αυτό, πώς; Χορεύοντας μαζί του μόνο, αγκαλιάζοντάς τον και χορεύοντας το νιώθει ο άλλος ότι είσαι Αφρικάνος. Σου βγαίνει αυτή η ενέργεια – εκεί σε δέχεται, είναι πολύ πιο εύκολο να σε δεχτεί αυτός, παρά να σε δεχτεί εδώ ο Έλληνας. Είναι ένα τσακ γι αυτόν. Αν εγώ έκανα εφτά, δέκα, είκοσι χρόνια για να με δεχτούν οι Έλληνες, εκεί με δεχτήκανε σε πέντε λεπτά. Με ένα έτσι, γίνεται δικό σου... άσχετα αν έχω καλύτερα ρούχα...»

• Θα άλλαζε κάτι στην πρόσληψη της «διαφορετικότητάς του», αν ο Αλμπέρτο βρισκόταν στην Ερυθραία ως αφρικανός μετανάστης από μια φτωχότερη χώρα και όχι ως «επισκέπτης» από μια ευρωπαϊκή χώρα;

Δραστηριότητα 3 – Είμαι εκπαιδευτικός

Σκοπός αυτής της δραστηριότητας είναι η ανάπτυξη της συνειδητοποίησης του τρόπου με τον οποίο κατασκευάζονται τα στερεότυπα, μέσω της σύνδεσης με τη βιωμένη εμπειρία των εκπαιδευτικών από τα στερεότυπα που διακινούνται σε σχέση με την επαγγελματική τους ταυτότητα. Η διεργασία διερεύνησης του τι πιστεύουν διαφορετικές ομάδες σε σχέση με το επάγγελμα του εκπαιδευτικού θα μας βοηθήσει να βάλουμε τον εαυτό μας στη θέση εκείνου που υφίσταται το στερεότυπο: οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί φαίνεται να εισπράττουν –και ιδιαίτερα στην περίοδο της κρίσης– αρνητικές εικόνες σε σχέση με τον επαγγελματικό τους ρόλο ή ως «υποσύνολο» της κατηγορίας «δημόσιοι υπάλληλοι». Η αποκωδικοποίηση της εικόνας αυτής μπορεί, αφενός, να μας βοηθήσει να εξετάσουμε κριτικά τα στερεότυπα των οποίων είμαστε οι ίδιοι φορείς και να μας οδηγήσει, αφετέρου, στην ανάπτυξη μιας πιο ολοκληρωμένης εικόνας για τον επαγγελματικό μας «εαυτό».
Φροντίζουμε να υπάρχουν μερικά σχετικά μεγάλα τραπέζια γύρω από τα οποία να μπορούν να καθίσουν πέντε εκπαιδευόμενοι και σε κάθε τραπέζι μια μεγάλη κόλλα χαρτί, χρωματιστοί μαρκαδόροι, ψαλίδια, περιοδικά και εφημερίδες. Ζητάμε από τις ομάδες να επεξεργαστούν τα ερωτήματα που ακολουθούν όχι μόνο λεκτικά, αλλά και οπτικοποιώντας τα –κάνοντας ένα κολάζ με τα υλικά που είναι στο τραπέζι τους– ή με οποιονδήποτε συνδυασμό παρουσίασης θέλουν (μπορεί, για παράδειγμα, η απάντηση μιας ερώτησης να είναι ένα τραγούδι, ένα παραμύθι, ένα ανέκδοτο...).

Ένα παράδειγμα από μια ομάδα εκπαιδευτικών

Εικόνα 1

Οι ομάδες αναρτούν τα κολάζ τους στο χώρο και τα παρουσιάζουν. Ο εκπαιδευτής μπορεί να προβάλει επίσης ένα κολλάζ του τύπου:

Εικόνα 2

Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης και της συζήτησης, μπορούν να τεθούν ερωτήματα του τύπου:

• Πώς εκφράζεται η άποψη των άλλων (πώς καταλαβαίνετε, για παράδειγμα, ότι οι μαθητές σας έχουν αυτήν την εικόνα για εσάς);
• Τι συναισθήματα σας δημιουργούνται; Πώς αντιδράτε, για παράδειγμα, στην εικόνα που η κοινωνία έχει για εσάς;
• Ποια από αυτές τις ομάδες έχει για εσάς μια εικόνα περισσότερο και ποια λιγότερο συμβατή με αυτό που εσείς θεωρείτε για τον εαυτό σας; Γιατί;
• Πώς έχουν διαμορφωθεί αυτές οι εικόνες; Σε ποιο βαθμό το στερεότυπο ενσωματώνει και σε ποιο βαθμό διαστρεβλώνει στοιχεία της πραγματικότητας;
• Για ποια επαγγελματική ή άλλη ομάδα έχετε εσείς αρνητική εικόνα; Πώς δημιουργήθηκε; Πόσο περιεκτική ή απλουστευτική είναι; Τι συνέπειες ενδέχεται να έχει;

Στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης ενθαρρύνεται η έκφραση των συναισθημάτων. Ο εκπαιδευτής χρειάζεται να επαναλαμβάνει σε όλες τις κρίσιμες στιγμές τα ερωτήματα:

• Τι σας κάνει να το πιστεύετε αυτό;
• Τι αισθάνεστε για αυτό που μόλις μας περιγράψατε;

Σε όλη τη δραστηριότητα επιδιώκεται η συνειδητοποίηση της συνάφειας ανάμεσα στα στερεότυπα που άλλοι έχουν για εμάς και τα στερεότυπα που εμείς έχουμε για άλλους, σε μια κίνηση κριτικής συνειδητοποίησης και, ενδεχομένως, αποδόμησής τους.

Ένα παράδειγμα από μια ομάδα εκπαιδευτικών: Δασκαλάκους-δασκαλάκους ζητά συμμάχους-συμμάχους

Εικόνα 3

Δραστηριότητα 4 – Έλληνας είναι...

Τεχνική 'World Café'

Φροντίζουμε, όπως και στην προηγούμενη δραστηριότητα, να υπάρχουν μερικά σχετικά μεγάλα τραπέζια γύρω από τα οποία να μπορούν να καθίσουν μέχρι πέντε εκπαιδευόμενοι και σε κάθε τραπέζι μια μεγάλη κόλλα χαρτί, χρωματιστοί μαρκαδόροι, ψαλίδια, περιοδικά και εφημερίδες. Ζητάμε από τις ομάδες να επεξεργαστούν τη συνέχεια της φράσης «Έλληνας είναι...» λεκτικά, με κολάζ, ζωγραφική, ένα τραγούδι ή ό,τι άλλο θα ήθελαν.
Μετά από 15 λεπτά τα μέλη της μικρής ομάδας, εκτός ενός, σηκώνονται από το τραπέζι τους και καθένας τους αναζητά ένα άλλο τραπέζι. Αντίστοιχα, στο τραπέζι τους θα μετακινηθούν άτομα από άλλα τραπέζια και αυτός που έμεινε από την αρχική ομάδα αναλαμβάνει να τους «ξεναγήσει» στην αρχική επεξεργασία, την οποία η νέα ομάδα μπορεί να εμπλουτίσει. Το βήμα αυτό μπορεί να επαναληφθεί δύο ή τρεις φορές, ανάλογα με το μέγεθος της ολομέλειας, ενισχύοντας τη συζήτηση για τα κριτήρια προσδιορισμού και τα κριτήρια οριοθέτησης.

Ένα παράδειγμα οπτικοποίησης του «Έλληνας είναι...» από έναν εκπαιδευόμενο

Εικόνα 4

Τεχνική 'Open Space' με «καπέλα»

Αφού ολοκληρωθεί η συζήτηση στις ομάδες και παρουσιαστεί στην ολομέλεια, ζητάμε από τους εκπαιδευόμενους να υποδείξουν μέχρι πέντε αναφορές για το «Έλληνας είναι...» τις οποίες θα ήθελαν να πραγματευτούμε περισσότερο.
Μαζευόμαστε γύρω από τα τραπέζια σε έναν κύκλο. Όποιος θέλει να προτείνει μια αναφορά προς επεξεργασία κάθεται σε ένα τραπέζι και αποτυπώνει την αναφορά. Μόλις κατατεθούν και οι πέντε αναφορές σε αντίστοιχα τραπέζια, τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας διαλέγουν το τραπέζι που τους κινεί το ενδιαφέρον (θετικά ή αντιπαραθετικά) και που αισθάνονται ότι εκεί κάτι μπορούν να συνεισφέρουν. Ο βασικός κανόνας του 'Open Space' συνοψίζεται στην ελευθερία μετακίνησης και στην ειλικρίνεια: αν κάποιο μέλος μιας ομάδας αισθάνεται άβολα, αμήχανα ή αδιάφορα σε μια ομάδα, αναζητά ένα άλλο τραπέζι, χωρίς να αυτολογοκρίνεται.
Μετά από δεκαπέντε λεπτά, οι ομάδες παρουσιάζουν τις απόψεις των μελών τους στην ολομέλεια. Στη συνέχεια, αφήνουν τις θέσεις τους, και άλλα μέλη μπορούν να καθίσουν εκεί, κρατώντας την αναφορά που επεξεργάστηκε η προηγούμενη ομάδα. Στη φάση αυτή τους μοιράζουμε «καπέλα» (De Bono 1985, 1999) με τυχαία επιλογή: η ομάδα που θα της τύχει το άσπρο καπέλο θα πρέπει να συγκεντρώσει όσο περισσότερες πληροφορίες μπορεί σε σχέση με την αναφορά και να προσδιορίσει το πλαίσιό της. Αν, για παράδειγμα, η αναφορά ήταν «Έλληνας είναι όποιος μιλάει τα ελληνικά ως μητρική γλώσσα», θα πρέπει να προσδιορίσει ποιοι άνθρωποι εμπεριέχονται και ποιοι αποκλείονται από αυτόν τον ορισμό ή ότι αντίστοιχα το κριτήριο της μητρικής γλώσσας δεν απέτρεψε χώρες της Νοτίου Αμερικής να συγκροτήσουν διαφορετικά κράτη παρότι μοιράζονται μια κοινή γλώσσα. Η ομάδα με το μαύρο καπέλο θα πρέπει να παίξει το ρόλο του «δικηγόρου του διαβόλου» (στην παραπάνω αναφορά, για παράδειγμα, θα παρατηρούσε ότι αρκετοί από τους αγωνιστές για την ίδρυση του ελληνικού κράτους δεν ήταν ελληνόφωνοι, όπως και ότι αρκετοί ομογενείς δεν είναι ελληνόφωνοι). Η ομάδα με το κόκκινο καπέλο πρέπει να καταγράψει συναισθήματα σε σχέση με την αναφορά (πώς θα ένιωθε, για παράδειγμα, ένας ομογενής τον οποίο αποκλείει ο παραπάνω ορισμός). Η ομάδα, τέλος, με το πράσινο καπέλο θα καταθέσει προτάσεις και ιδέες που μπορούν να οδηγήσουν την αντιπαραθετική συζήτηση για το συγκεκριμένο θέμα σε έναν κάποιο βαθμό συναίνεσης.
Τα «καπέλα» θα μας βοηθήσουν να φωτίσουμε από επιπλέον οπτικές γωνίες τις επεξεργασίες που κατατέθηκαν στην προηγούμενη φάση, αλλά και να εξασκηθούμε στην πρακτική της «αποστασιοποίησης» από τις δικές μας πεποιθήσεις, αναλαμβάνοντας ρόλους με τους οποίους ενδεχομένως διαφωνούμε.

Δραστηριότητα 5 – Εμείς και οι Άλλοι

Ο εκπαιδευτής των εκπαιδευτικών, είτε στο πλαίσιο δραστηριοτήτων όπως οι προηγούμενες είτε ως μια αυτόνομη μελέτη περίπτωσης, μπορεί να χρησιμοποιήσει αυθεντικό υλικό που αποσταθεροποιεί τις «πολιτισμικές βεβαιότητες». Αν θεωρήσουμε, για παράδειγμα, ότι έχουν καταγραφεί ως σημαντικά χαρακτηριστικά συγκρότησης-οριοθέτησης της εθνικής ταυτότητας η γλώσσα και η καταγωγή, ο εκπαιδευτής μπορεί να συνεισφέρει ως θέματα προς σχολιασμό σε ομάδες αναφορές, όπως αυτές που ακολουθούν.

Ένα παράδειγμα για τη «γλωσσική ομοιογένεια»

«Ο αντιπρόεδρος της ελληνικής κυβέρνησης, Εμμ. Ρέπουλης, ο αρχηγός του Ελληνικού Στρατού, στρατηγός Δαγκλής, ο αρχηγός του Ναυτικού και υπουργός Ναυτιλίας ναύαρχος Κουντουριώτης [μετέπειτα πρόεδρος Δημοκρατίας] όπως και μεγάλο μέρος των πληρωμάτων του ελληνικού στόλου έχουν μητρική γλώσσα την αλβανική» Ελευθέριος Βενιζέλος στην Κοινωνία των Εθνών, 1919.

Ένα παράδειγμα για την εθνική καταγωγή ως δηλωτική ταυτότητας

Συμπονούμεν και συμπαθούμεν τους πρόσφυγας ως ανθρώπους και αδελφούς δυστυχήσαντας και παθόντας, αλλά δεν τους θέλομεν ούτε ως ψηφοφόρους, ούτε ως εκλογείς, ούτε ως εκλεξίμους, ούτε ως πολίτας δικαιουμένους να κυβερνήσουν την Ελλάδα (Η Καθημερινή, 30.7.1928)

Ο εκπαιδευτής λειτουργεί σε αυτές τις δραστηριότητες ως «πολιτισμικός προβοκάτορας» και όχι ως «πολιτισμικός προσηλυτιστής»: χρειάζεται να δημιουργεί έναν χώρο όπου όλες οι απόψεις μπορούν να εκφραστούν και το γεγονός ότι καταθέτει ο ίδιος την «αιρετική» άποψη, δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι προσπαθεί να επιβάλει κάποιου είδους «συμφωνία» με την άποψη αυτή. Μπορεί να αξιοποιήσει κι εδώ στο πλαίσιο της εργασίας σε ομάδες, την εναλλαγή ρόλων (βλ. «καπέλα») ή να οργανώσει ένα παιχνίδι ρόλων ή μια διαλογική αντιπαράθεση.

Δραστηριότητα 6 – Μελέτη περίπτωσης: οικουμενισμός και σχετικισμός

Σκοπός της δραστηριότητας αυτής είναι να αναδειχθεί η πολλαπλότητα των ερμηνειών που επιδέχεται μια πολιτισμική παραδοχή ή συνήθεια, όπως η ενδυμασία, και οι συνέπειες που μπορεί να έχει η υιοθέτηση της μιας ή της άλλης στάσης σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Η δραστηριότητα μπορεί να γίνει σε μικρές ομάδες και σε συνδυασμό με «καπέλα» (βλέπε δραστηριότητα 4).

Όπως φαίνεται στα παραπάνω ερωτήματα, ο εκπαιδευτής προσπαθεί να εκθέσει τις πιθανές παραδοχές χωρίς να λαμβάνει θέση επί των διλημμάτων: είτε είναι πεπεισμένος ότι η απαγόρευση της ισλαμικής μαντίλας είναι ένα θετικό μέτρο είτε το θεωρεί κατακριτέο, οφείλει καταρχάς να διασφαλίσει τη δυνατότητα να γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας σε ένα κλίμα επιτρεπτικότητας και σεβασμού των απόψεων όλες οι πιθανές οπτικές. Η άποψή του προφανώς νομιμοποιείται να εκφράζεται με ειλικρίνεια, αλλά είναι καλύτερο αυτό να συμβαίνει εκ των υστέρων και με τρόπο που δεν εισάγει τη «συμμόρφωση» των άλλων στο δικό του πλαίσιο παραδοχών.