Η σχολική μονάδα ως εστία επαγγελματικής μάθησης των εκπαιδευτικών

Η ενδοσχολική επιμόρφωση στο πλαίσιο της Δράσης (2010-2013)

Σχεδιασμός, οργάνωση και μεθόδευση της επιμόρφωσης

Στο έργο «Εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών» (2010- 2014) υλοποιήθηκαν ποικίλες δράσεις με στόχο την προώθηση της ένταξης των αλλοδαπών μαθητών στο σχολείο και μακροπρόθεσμά στην κοινωνία, μεταξύ των οποίων και η Δράση «Επιμόρφωση εκπαιδευτικών και μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας» (για περισσότερα βλ. http://www.diapolis.auth.gr/). Μια από τις μορφές επιμόρφωσης που υιοθετήθηκαν στο πλαίσιο της Δράσης αυτής, είναι η ενδοσχολική επιμόρφωση. Η ενδοσχολική επιμόρφωση ως μια μορφή ενδοϋπηρεσιακής εκπαίδευσης του διδακτικού προσωπικού μιας διδακτικής μονάδας εμφανίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ενώ στην Ελλάδα υιοθετείται ως πρακτική ήδη από το 1997. Οι Ξωχέλλης & Παπαναούμ σχεδιάζουν και υλοποιούν ένα πανελλαδικής εμβέλειας πρόγραμμα ενδοσχολικής επιμόρφωσης (για περισσότερα βλ. Ξωχέλλης & Παπανούμ 2000). Παρά την αναγνωρισμένη συμβολή αυτής της μορφής επιμόρφωσης, δυστυχώς μέχρι και σήμερα δεν έχει γενικευθεί και αποτελεί ακόμη θέμα συζήτησης και ζητούμενο.

Στο πλαίσιο, λοιπόν, της υποδράσης «Ενδοσχολική Επιμόρφωση», κατά το διάστημα Φεβρουαρίου 2010 – Ιουνίου 2013, έγιναν 214 σεμινάρια, στα οποία συμμετείχαν 6.000 περίπου εκπαιδευτικοί από 460 σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ δίδαξαν 113 επιμορφωτές. Ενδεικτικές θεματικές των σεμιναρίων ήταν οι εξής: Διδασκαλία και αγωγή στο πολυπολιτισμικό σχολείο, Διαπροσωπικές σχέσεις στη σχολική μονάδα και τεχνικές επικοινωνίας, Προβλήματα συμπεριφοράς και κοινωνικής ένταξης, Διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε μικτές τάξεις, Συνεργασία σχολείου- γονέων, Πολυπολιτισμικότητα και εφηβεία, Κατανόηση του «άλλου» και διαπολιτισμική προσέγγιση του Αναλυτικού Προγράμματος, Προωθώντας την αλληλεπίδραση στο πολυπολιτισμικό σχολείο, Μεθόδευση και μέσα διδασκαλίας στην πολυπολιτισμική τάξη, Μεθόδευση διδασκαλίας και αξιολόγηση επίδοσης στο πολυπολιτισμικό σχολείο.

Κατά την υλοποίηση των ενδοσχολικών επιμορφώσεων δόθηκε έμφαση στην ενίσχυση της σχολικής μονάδας ως εστίας μάθησης και διαρκούς επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών. Απώτερος στόχος ήταν να ενδυναμωθεί η κουλτούρα μάθησης, ανάπτυξης και συνεργασίας μεταξύ των εκπαιδευτικών των σχολικών μονάδων. Πιο συγκεκριμένα στόχοι των ενδοσχολικών επιμορφώσεων ήταν: α) η υποστήριξη των εκπαιδευτικών στην επιλογή ή/και στη διαμόρφωση διδακτικών πρακτικών οι οποίες θα διευκολύνουν τη μάθηση όλων των μαθητών, β) η υποστήριξη των εκπαιδευτικών στην επιλογή ή/και στη διαμόρφωση παιδαγωγικών χειρισμών και δραστηριοτήτων οι οποίες θα συμβάλλουν στη μείωση των προκαταλήψεων και στην ενδυνάμωση της κουλτούρας του σχολείου, γ) η ενίσχυση του κλίματος συνεργασίας μεταξύ των εκπαιδευτικών της σχολικής μονάδας, δ) η δημιουργία κουλτούρας διαρκούς επαγγελματικής ανάπτυξης.

Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των επιμορφωτικών σεμιναρίων γινόταν σε στενή συνεργασία με το σύλλογο διδασκόντων του σχολείου, προκειμένου τα σεμινάρια να ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες ανάγκες και προτεραιότητες των επιμορφούμενων¹. Ειδικότερα, η πορεία διεξαγωγής ενός σεμιναρίου ήταν η εξής:

• Ενημέρωση του διευθυντή του σχολείου: ο διευθυντής του σχολείου ενημερώνεται εγγράφως, αλλά και τηλεφωνικά, για τη φιλοσοφία, τους στόχους και τη διαδικασία οργάνωσης της ενδοχολικής επιμόρφωσης. Ο ίδιος σε μια πρώτη φάση αναλαμβάνει να διαμεσολαβήσει ανάμεσα στον επιστημονικό υπεύθυνο από πλευράς Πανεπιστημίου και το σύλλογο διδασκόντων.
• Ενημέρωση & ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών: σε ολομέλεια του συλλόγου διδασκόντων ο διευθυντής ενημερώνει σχετικά τους εκπαιδευτικούς και στη συνέχεια ορίζεται από τους εκπαιδευτικούς ένας συνάδελφός τους ως σύνδεσμος, προκειμένου να διευκολυνθεί η επικοινωνία μεταξύ του συλλόγου διδασκόντων και του υπευθύνου από πλευράς Πανεπιστημίου.
• Καταγραφή επιμορφωτικών αναγκών και ορισμός της θεματικής του επιμορφωτικού σεμιναρίου: για την καταγραφή των επιμορφωτικών αναγκών δίνονται στο σχολείο δύο εργαλεία, ένα εργαλείο που στοχεύει στην καταγραφή του γενικότερου προφίλ του σχολείου (βλ. Παράρτημα 1) και ένα εργαλείο για την καταγραφή των επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών (βλ. Παράρτημα 2). Καταγράφονται σε μια πρώτη φάση οι ατομικές ανάγκες του κάθε εκπαιδευτικού με τη συμπλήρωση του σχετικού εργαλείου, ενώ στη συνέχεια, και αφού έχει γίνει επεξεργασία των συμπληρωμένων εργαλείων, ο σύλλογος καταλήγει στη θεματική επιμόρφωσης που ανταποκρίνεται στις τρέχουσες ανάγκες της σχολικής μονάδας.

Η διαδικασία αυτή αποδεικνύεται εξαιρετικά ωφέλιμη, για πολλούς λόγους: εξειδικεύονται οι ανάγκες του σχολείου, ή σε κάποιες περιπτώσεις η συζήτηση αποτελεί αφορμή να συνειδητοποιηθούν ανάγκες, δίνεται η ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς να μιλήσουν μεταξύ τους για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και διασφαλίζεται ένα θετικό κλίμα για την επιμόρφωση, καθώς ενισχύεται η δέσμευση των συμμετεχόντων και τα κίνητρά τους για παρακολούθηση των σεμιναρίων. Στη διαδικασία αυτή της καταγραφής αναγκών βοηθά ιδιαίτερα η περαιτέρω προφορική συζήτηση με τον διευθυντή ή εκπρόσωπο του σχολείου, η οποία έχει ως στόχο καταρχάς να επικυρωθεί το ενδιαφέρον για τις προτεινόμενες θεματικές και ημερομηνίες, αλλά αποδεικνύεται πιο ουσιαστική απ' ότι αρχικά είχε προβλεφθεί. Από αυτή την επικοινωνία συχνά προκύπτουν στοιχεία για τις ιδιαιτερότητες της κάθε σχολικής μονάδας π.χ. καχυποψία και ενδοιασμοί κάποιων εκπαιδευτικών για την επιμόρφωση, ανάγκη για βιωματική προσέγγιση, ιδιαιτερότητες του σχολείου, κίνητρα συμμετοχής στην επιμόρφωση. Συνεπώς, εμπλουτίζεται η εικόνα για το σχολείο. Παράλληλα, μαζί με τις θεματικές που προκύπτουν ως προτεραιότητα του συγκεκριμένου σχολείου, ο σύνδεσμος διερευνά και καταλήγει από κοινού με το σύλλογο διδασκόντων στις ημέρες και ώρες που θεωρούν καταλληλότερες για την υλοποίηση της επιμόρφωσης. Οι πληροφορίες αυτές, καθώς και οποιαδήποτε άλλη πληροφορία κρίνεται αναγκαία από τον σύνδεσμο και το σύλλογο διδασκόντων, προκειμένου η επιμόρφωση να ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες της σχολικής μονάδας, καταγράφονται σε μια φόρμα η οποία μας αποστέλλεται.

• Σχεδιασμός και οργάνωση του σεμιναρίου: ακολουθεί η εξεύρεση κατάλληλων επιμορφωτών και ο σχεδιασμός χρονοδιαγράμματος του σεμιναρίου. Οι επιμορφωτές επιλέγονται από μητρώο επιμορφωτών με κριτήρια τη θεματική που προκρίνει το σχολείο και τις ιδιαίτερες ανάγκες του (π.χ. ανάγκη ψυχολόγου). Ακολουθεί λεπτομερής ενημέρωση των επιμορφωτών από τον επιστημονικό υπεύθυνο για τη φιλοσοφία της συγκεκριμένης μορφής επιμόρφωσης, για το προφίλ του σχολείου και για τις ανάγκες και τις προτεραιότητες των εκπαιδευτικών. Ο ακριβής χρόνος διεξαγωγής του σεμιναρίου ορίζεται σε συνεργασία με το σύλλογο διδασκόντων. Πριν από την υλοποίηση του σεμιναρίου επιδιώκεται να έρθουν σε επαφή οι επιμορφωτές με το σύνδεσμο, με στόχο η επιμόρφωση να εστιάσει ακόμη περισσότερο στις ανάγκες του σχολείου.
• Διεξαγωγή του σεμιναρίου: τα σεμινάρια υλοποιούνται πάντα στο χώρο του σχολείου. Από την πλευρά της Δράσης ετοιμάζονται και αποστέλλονται οι φάκελοι με το επιμορφωτικό υλικό. Ωστόσο, την οργάνωση και το συντονισμό του σεμιναρίου αναλαμβάνει ο διευθυντής και ο σύνδεσμος του σχολείου (π.χ. εξεύρεση και επιμέλεια του χώρου, διασφάλιση εξοπλισμού, ενημέρωση των συμμετεχόντων εκπαιδευτικών, πρόσκληση εκπαιδευτικών από άλλα σχολεία, συμπλήρωση και αποστολή των παρουσιολογίων, συμπλήρωση και αποστολή των φύλλων αξιολόγησης του σεμιναρίου).
• Αξιολόγηση. Συμπλήρωση ερωτηματολογίων από επιμορφούμενους και επιμορφωτές (βλ. Παράρτημα 3)

Η ενδοσχολική επιμόρφωση από τη σκοπιά των εκπαιδευτικών

Το κάθε σεμινάριο αξιολογήθηκε από τους επιμορφούμενους ως προς το περιεχόμενο του, τη μεθόδευση, το υλικό που δίνεται και το κλίμα. Από την επεξεργασία 4.000 περίπου φύλλων αξιολόγησης προκύπτει αρκετά σαφής εικόνα για τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες των σεμιναρίων, καθώς και για την αποτελεσματικότητά τους. Επίσης, οι προτάσεις των συμμετεχόντων για βελτίωση αποτελούν μια εξαιρετικά χρήσιμη ανατροφοδότηση για το σχεδιασμό ανάλογων σεμιναρίων. Ας σημειωθεί ότι το φύλλο αξιολόγησης αποτελούνταν από ανοιχτές ερωτήσεις, ενώ οι απαντήσεις αναλύθηκαν ποιοτικά με τη μέθοδο της δόμησης περιεχομένου και της πρότυπης δόμησης. Από την επεξεργασία των φύλλων αξιολόγησης προκύπτουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες αναφορικά με το τι αποκόμισαν οι επιμορφούμενοι, πώς αξιολογούν τη μεθόδευση των σεμιναρίων, καθώς και χρήσιμες προτάσεις από τους ίδιους για τη βελτίωση ανάλογων μελλοντικών επιμορφωτικών δράσεων.

Τι αποκόμισαν οι επιμορφούμενοι;

Η πλειοψηφία των επιμορφούμενων εντοπίζουν τα οφέλη που αποκόμισαν σε επίπεδο γνωστικό. Αν προσπαθήσουμε να κλιμακώσουμε τα οφέλη θα λέγαμε ότι το ελάχιστο που φαίνεται να κερδίζουν οι συμμετέχοντες είναι η ανάμνηση πρότερης γνώσης, η συστηματοποίηση ήδη υπάρχουσας γνώσης, η επίλυση αποριών και η εμβάθυνση σε κάποια θέματα για τα οποία υπήρχε ήδη μια σχετική ενημέρωση. Σε αρκετές, ωστόσο, περιπτώσεις, οι συμμετέχοντες αποκτούν νέες γνώσεις και εμπλουτίζουν τις πρακτικές τους. Στην αξιοποίηση της νέας γνώσης, συνέβαλε το γεγονός ότι στο πλαίσιο της ενδοσχολικής επιμόρφωσης είναι πιο εφικτό να συζητηθούν 'περιπτώσεις' π.χ. περιστατικών, προβλημάτων, μαθητών. Χαρακτηριστικές αναφορές είναι οι ακόλουθες: «Ουσιαστικό περιεχόμενο με ιδιαίτερη χρηστικότητα και μεγάλη 'αντανάκλαση' στην καθημερινή σχολική ζωή», «Ήδη χρησιμοποίησα ένα βιωματικό παιχνίδι στην τάξη στο οποίο οι μαθητές αντέδρασαν θετικά», «Σε επίπεδο γνωστικό, θα έλεγα πως ταξινόμησα και κατηγοριοποίησα στο μυαλό μου κάποιες έννοιες, έμαθα καινούργια πράγματα, αλλά και μέσα από τις ασκήσεις-παραδείγματα ανακάλυψα άλλους τρόπους προσέγγισης των πραγμάτων, που με οδήγησαν σε μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση. Πήρα ιδέες εφαρμογής από τα παραδείγματα, που ήταν πραγματικά ρεαλιστικά, αλλά και τρόπους αντιμετώπισης των συγκρουσιακών σχέσεων. Επίσης, πρέπει να τονίσω πως τέτοιες επιμορφώσεις προσφέρουν μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση».

Σημαντικότερη, ωστόσο, είναι η επίδραση της ενδοσχολικής επιμόρφωσης σε επίπεδο στάσεων των εκπαιδευτικών. Συχνά αναφέρεται ότι το σεμινάριο τους ενεργοποίησε, τους κινητοποίησε για να αναζητήσουν νέες γνώσεις και πρακτικές. Σε άλλες περιπτώσεις φαίνεται ότι τους ευαισθητοποίησε για θέματα για τα οποία δεν είχαν προβληματιστεί νωρίτερα. Κάποιοι συμμετέχοντες χαρακτηριστικά αναφέρουν: «Αποκόμισα νέες γνώσεις, προβληματίστηκα για το αν κάνω όλα αυτά στην τάξη. Έμαθα ότι τίποτε δεν είναι δεδομένο και ότι πρέπει να προσέχω και να εστιάζω στην τάξη. Οι ιδέες ήταν πολλές και εφαρμόσιμες», «Εφαρμόσαμε πολύ ωραίες ιδέες κατά την επιμόρφωση, που με έκανε να μπω στη διαδικασία να θέλω να τα εφαρμόσω άμεσα στην τάξη μου», «Εκτός των ιδεών για την εξυπνότερη και αποτελεσματικότερη διαχείριση των ομάδων, το σεμινάριο με έκανε να νιώσω μεγαλύτερο ενδιαφέρον και περιέργεια να οργανώσω ή να συμμετάσχω ως καθηγητής και συντονιστής ή βοηθός σε μελλοντικά πρότζεκτ».

Σε αρκετές περιπτώσεις η επιμόρφωση ενίσχυσε ψυχολογικά τους εκπαιδευτικούς, τους ενδυνάμωσε, καθώς συνέβαλε στην επιβεβαίωση πρακτικών που ήδη υιοθετούν. Επίσης, μέσω της αλληλεπίδρασης με τους συναδέλφους τους αισθάνθηκαν λιγότερο μόνοι, αισθάνθηκαν ότι και οι υπόλοιποι συνάδελφοι αντιμετωπίζουν τις ίδιες δυσκολίες. Αντιπροσωπευτικές αναφορές είναι οι εξής: «Αποσαφήνισα κάποιες έννοιες. Άκουσα πολλές και διαφορετικές απόψεις από συναδέλφους που με βοήθησαν να κάνω μια ενδοσκόπηση. Προβληματίστηκα αρκετά, αλλά από μια αισιόδοξη ματιά. Νιώθω πιο σίγουρη να δοκιμάσω καινούργια πράγματα στο σχολείο», «Ωφελήθηκα ιδιαίτερα, καθώς κάποια θέματα τα εφάρμοζα πρακτικά, στις διαπροσωπικές μου σχέσεις με τα παιδιά, αλλά μετά το σεμινάριο είχα πλέον και τη θεωρητική κάλυψη, τις στρατηγικές και την τακτική... Νομίζω ότι μπορώ να σταθώ διαφορετικά στην τάξη και να έχω καλύτερη συνεργασία με τα παιδιά, ενώ εκείνα θα έχουν καλύτερες επιδόσεις αφού θα ενθαρρύνονται όποτε χρειάζεται», «Απενοχοποίηση σε ό,τι έχει να κάνει με τις προβληματικές συμπεριφορές και με τις λύσεις τους. Δεν είμαι μόνη», «Ειλικρινά μια επιμόρφωση που σε κάνει να αφυπνίζεσαι, μια επιμόρφωση που σε ξυπνά. Έμαθα και αναθεώρησα πράγματα που ήξερα. Έμαθα νέους όρους και απέκτησα νέες γνώσεις γύρω από το θέμα της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Ταυτίστηκα με απόψεις και διαφώνησα επίσης με άλλους επιμορφούμενους. Μπήκα στο κλίμα της βιωματικής μάθησης και δούλεψα ομαδικά. Πήρα θάρρος για να προχωρήσω στο δύσκολο χώρο της εκπαίδευσης και να προσπαθήσω να γίνω κι εγώ ένας κοινωνικός μεταρρυθμιστής».

Επίσης, η ενδοσχολική επιμόρφωση, καθώς δίνει τη δυνατότητα άμεσης σύνδεσης της θεωρίας με την πράξη, και μάλιστα όχι με την πράξη γενικά, αλλά με τον τρόπο που δρουν οι συγκεκριμένοι εκπαιδευτικοί στο συγκεκριμένο σχολείο, ώθησε τους συμμετέχοντες να μπουν σε μια διαδικασία αναστοχασμού. Είναι χαρακτηριστικές οι ακόλουθες αναφορές: «Αποκόμισα νέες ιδέες για εφαρμογή στην τάξη, εναλλακτικούς δρόμους για επίτευξη στόχων και πολύ υλικό για 'αναστοχασμό' σχετικά με τις πρακτικές που χρησιμοποιούσα και μ' αυτές πάνω στις οποίες τελευταία πειραματίζομαι», «Αποσαφήνιση ορολογίας σε διαπολιτισμικά θέματα κ.ά. νιώθω πιο υπεύθυνος στο εξής ως άνθρωπος και εκπαιδευτικός, πιο ικανός στον επαγγελματικό μου ρόλο. Διαπίστωσα δε ότι δεν είμαι τόσο ριζοσπαστικός και προοδευτικός όσο νόμιζα».

Τέλος, σε επίπεδο σχολικής μονάδας ενισχύθηκε η συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευτικών. Ήδη από τη φάση καταγραφής των επιμορφωτικών τους αναγκών οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί μπαίνουν σε μια διαδικασία διαλόγου με τους συναδέλφους και μάλιστα θα πρέπει να συμφωνήσουν στη θεματική της επιμόρφωσης, καθώς και σε θέματα καθαρά οργανωτικά. Αλλά και κατά την επιμόρφωση οι γενικές αρχές της προώθησης του διαλόγου μεταξύ των εκπαιδευτικών, της εργασίας σε ομάδες, της ανάθεσης ομαδικών εργασιών που υιοθέτησαν οι περισσότεροι επιμορφωτές, φαίνεται ότι έδωσε την ευκαιρία για τη βελτίωση της συνεργατικής κουλτούρας μεταξύ των εκπαιδευτικών. Ενδεικτικές αναφορές των συμμετεχόντων είναι οι εξής: «Εφάρμοσα το συμβόλαιο τάξης μαζί με συνάδελφο σε συνδιδασκαλία», «Έμαθα για νέους τρόπους προσέγγισης και επικοινωνίας με τους γονείς. Έμαθα για την ενεργητική ακρόαση και κάποιες τεχνικές διαχείρισης συγκρούσεων.... Επίσης, κατάλαβα πως πρέπει να κινηθούμε ως σχολείο για την τήρηση κανόνων και γενικά για τον προγραμματισμό κανόνων του σχολείου, ώστε να μειωθεί η επιθετικότητα μεταξύ των μαθητών», «Έγινε σχεδιασμός εθνογραφικού προγράμματος, το οποίο θα πραγματοποιηθεί την επόμενη σχολική χρονιά στο σχολείο μας», «Όσο πείρα και αν έχω, πάντα έχει κάτι να προσθέτει η πείρα των άλλων εκπαιδευτικών που δεν μπορεί να εκφράζεται τόσο εύκολα και σε τέτοιο εύρος, όσο σε ένα σεμινάριο που συναντιόμαστε για να μιλήσουμε και ν' ακούσουμε πάνω σε ένα ίδιο θέμα».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι από τη διδασκαλία μιας θεματικής από τον ίδιο επιμορφωτή αποκομίζουν πολύ διαφορετικά πράγματα οι επιμορφούμενοι εκπαιδευτικοί, ακόμη και αν πρόκειται για εκπαιδευτικούς που διδάσκουν στην ίδια σχολική μονάδα. Επίσης, διαπιστώθηκε ότι από τους εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν στην ίδια επιμόρφωση διατυπώνονται πολύ διαφορετικά σχόλια σε ό,τι αφορά τη χρηστικότητα και τη δυνατότητα εφαρμογής της προσφερόμενης γνώσης. Για παράδειγμα, αν και όλοι είναι ικανοποιημένοι, κάποιοι θεωρούν πολύ επαρκή τη σύνδεση με την πράξη, ενώ άλλοι επισημαίνουν τον θεωρητικό της χαρακτήρα. Οι διαφορετικές αυτές εκτιμήσεις, πιθανότατα, απορρέουν από το διαφορετικό στάδιο επαγγελματικής ανάπτυξης και από το διαφορετικό προφίλ του κάθε εκπαιδευτικού.

Επίσης, φαίνεται ότι οι εκπαιδευτικοί αξιολογούν θετικά τις επιμορφώσεις όταν οι γνώσεις και οι προτεινόμενες πρακτικές δεν είναι ήδη γνωστές και τετριμμένες, αλλά ταυτόχρονα δεν είναι και πολύ ακραίες, καινοτόμες, εξαιρετικά διαφορετικές από όσα ήδη κάνουν. Φαίνεται, ότι δημιουργείται μεγαλύτερη ετοιμότητα να αποδεχθούν και να δοκιμάσουν πρακτικές οι οποίες δεν είναι πολύ απαιτητικές, σύνθετες, 'ξένες' από όσα πραγματικά μπορούν και είναι εξοικειωμένοι να κάνουν.

Πως αποτιμούν οι εκπαιδευτικοί τη μεθόδευση των σεμιναρίων

Αναφορικά με τη μεθόδευση των σεμιναρίων επισημαίνονται ως θετικά στοιχεία η συμμετοχή των ίδιων στη διδακτική διαδικασία, η βιωματική προσέγγιση, η ανάθεση δραστηριοτήτων, η επίλυση αποριών τους από τους επιμορφωτές, η χρήση παραδειγμάτων, η δυνατότητα να συζητήσουν προβλήματα που αντιμετωπίζουν στο σχολείο τους. Χαρακτηριστικές είναι οι ακόλουθες αναφορές: «Οι συμμετέχοντες πήραμε μέρος σε βιωματικές δραστηριότητες, πράγμα που μας βοήθησε να εξασκηθούμε σε ζητήματα και τεχνικές διαχείρισης θυμού, να καταλάβουμε λόγους που δυσκολεύουν τη συνεργασία μας με τους γονείς και τους μαθητές και να αρχίσουμε να ψάχνουμε τρόπους να αντιμετωπίσουμε την κάθε δυσκολία που συναντάμε με σοβαρότητα και ψυχραιμία ατομικά για κάθε περίπτωση», «Σημαντική η άντληση ιδεών για πρακτική εφαρμογή μέσα στην τάξη, πέρα από τη θεωρητική κατάρτιση. Πλούσιο υλικό στον τομέα αυτό προσέφερε η παρουσίαση της κ. Χ η οποία αφιέρωσε αρκετό χρόνο για να μας παρουσιάσει ιδέες και παιχνίδια που μπορούν να εφαρμοστούν μέσα στην τάξη, καθώς και πλούσια σχετική βιβλιογραφία», «Ο τρόπος ενημέρωσης ήταν απλός και προσιτός με πολλά παραδείγματα. Η θεωρία ήταν όσο χρειαζόταν και η συμμετοχή των εκπαιδευτικών με παραδείγματα και εντυπώσεις βοήθησε πάρα πολύ», «Ο βιωματικός τρόπος προσέγγισης του θέματος απ' τον ομιλητή, η εποικοδομητική μέθοδος έρευνας με την υποβολή ερωτήσεων προβληματισμού στο κοινό, καθώς και η βιντεοπροβολή κάποιων δράσεων και η αντιπαραθέση απόψεων λειτούργησαν ενισχυτικά και αποτελεσματικά», «Πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα μέθοδος αφού πραγματοποιήθηκε και δραματοποίηση», «Παρουσίαση power point χωρίς όμως να γίνεται κουραστικό, καθώς δεν περιλάμβανε θεωρίες αλλά έρευνες απόλυτα εφαρμόσιμες. Βιωματικές δραστηριότητες (ομάδες), απόλυτα αναζωογονητικό, ξεκούραστο και αποτελεσματικό».

Επίσης, πολύ θετικά αξιολογήθηκαν από τους συμμετέχοντες σεμινάρια που έδιναν τη δυνατότητα να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους και εξαιρετικά θετικά σχόλια διατυπώθηκαν σε περιπτώσεις όπου οι επιμορφωτές ανέθεσαν ομαδικές δραστηριότητες. Αντιπροσωπευτικές αναφορές είναι οι εξής: «Θεωρώ πολύ σημαντικό ότι δόθηκε έμφαση στη δυναμική της ομάδας», «Πολύ ενδιαφέρουσα και αποδοτική ήταν η συνάντηση όπου χωριστήκαμε σε ομάδες και στην πορεία συμμετείχαμε σε ένα παιχνίδι ομαδικό. Ο κάθε εκπαιδευτικός έλεγε ένα περιστατικό παραβατικότητας μαθητή και πως το αντιμετώπισε», «Η αλληλεπίδραση με τους συναδέλφους κατά τη διάρκεια των σεμιναρίων με βοήθησε να δω από διαφορετική σκοπιά πολλά προβλήματα της σχολικής ζωής», «Οι δημιουργίες ομάδων από τη μικρότερη ομάδα στη μεγαλύτερη μας βοήθησε στο άνοιγμα του εαυτού μας και πολύ γρήγορα αισθανθήκαμε άνετα, ζεστά και ευχάριστα. Δημιουργήθηκε ωραία ατμόσφαιρα και αυτό που έζησα θα με βοηθήσει να το εφαρμόσω μέσα στην τάξη».

Ιδιαίτερα τονίζεται το θετικό κλίμα που δημιούργησαν οι επιμορφωτές, ως βασική προϋπόθεση επιτυχίας του σεμιναρίου. Στο θετικό αυτό κλίμα φαίνεται να συμβάλλει και η αφήγηση 'προσωπικών ιστοριών/ εμπειριών' από τους επιμορφωτές («θεωρώ ότι σε πρακτικό επίπεδο πήρα κάποιες πληροφορίες. Μου άρεσαν πολύ οι προσωπικές εμπειρίες του καθηγητή και οι ιστορίες που άκουσα. Γενικά αισθάνομαι ότι δεν έχασα το χρόνο μου και άκουσα πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. Νιώθω ότι φεύγω γεμάτη»). Η εγγύτητα του επιμορφωτή με τους εκπαιδευτικούς δημιουργεί πολύ θετική διάθεση στους επιμορφούμενους. Πολύ συχνά οι επιμορφούμενοι εκφράζουν την ικανοποίησή τους για επιμορφωτές οι οποίοι κατανοούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν («Η επιμορφώτρια εξαιρετική, καταρτισμένη, ευγενική, υπομονετική, πρόθυμη να συζητήσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Το κυριότερο, μας τόνωσε το ηθικό, μας θύμισε γιατί κάνουμε αυτή τη δουλειά και μας έδειξε πως με ήρεμο αλλά απόλυτο τρόπο μπορούμε να «υπερασπίζουμε» τον εαυτό μας και το επάγγελμά μας», «Σε άλλα σεμινάρια τόση κατανόηση και ουσιαστική βοήθεια για αυτό που αντιμετωπίζουμε καθημερινά δεν έχω εισπράξει. Συγχαρητήρια στην εισηγήτρια!»).

Ως προς τη μεθόδευση φαίνεται να έχει θετική επίδραση στους εκπαιδευτικούς η εναλλαγή και η ισορροπία μεταξύ επιστημονικής προσέγγισης των θεμάτων και πιο πρακτικής προσέγγισης. Μέσα από τις εκτιμήσεις των εκπαιδευτικών επιβεβαιώνεται πόσο σημαντικές είναι οι τεχνικές επιμόρφωσης ενηλίκων, όχι τόσο για τη μετάδοση γνώσης, όσο για τη διαμόρφωση στάσεων, την ενίσχυση αισθήματος αυτοπεποίθησης, την κινητοποίηση για εφαρμογή της νέας γνώσης.

Οι περιπτώσεις σεμιναρίων για τις οποίες διατυπώθηκε δυσαρέσκεια για τη μεθόδευση που ακολουθήθηκε από τους επιμορφωτές είναι ελάχιστες. Ειδικότερα, οι συμμετέχοντες σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρουν ότι προτάθηκαν εκπαιδευτικές πρακτικές που δεν ανταποκρίνονται στην ελληνική πραγματικότητα ή στην πραγματικότητα του συγκεκριμένου σχολείου και είναι δύσκολο να εφαρμοστούν. Σε άλλες περιπτώσεις αναφέρθηκε ότι ο χρόνος που αφιερώθηκε για τη θεωρητική προσέγγιση του θέματος ήταν πολύ περισσότερος από αυτόν που αφιερώθηκε για δοκιμή και μεγαλύτερη εξοικείωση με εφαρμογές. Ένα άλλο σημείο όπου εντοπίστηκαν αδυναμίες από τους εκπαιδευτικούς αφορούσε την προσαρμογή των παραδειγμάτων στο προφίλ του σχολείου και των συμμετεχόντων. Σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρεται ότι τα παραδείγματα δεν ήταν εστιασμένα στη βαθμίδα ή στον τύπο σχολείου όπου διδάσκουν οι επιμορφούμενοι, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί στο ότι ναι μεν ο επιμορφωτής ήταν ειδικός στη θεματική (π.χ. ψυχολόγος εξειδικευμένος στις διαπροσωπικές σχέσεις), αλλά δεν είχε αρκετή εξοικείωση με το χώρο της εκπαίδευσης και του σχολείου. Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις αναφέρεται ότι τα παραδείγματα δεν αντιπροσώπευαν τα αντικείμενα που διδάσκουν κάποιοι εκπαιδευτικοί, γεγονός που είναι σε κάποιο βαθμό αναμενόμενο και εύλογο όταν το σεμινάριο απευθύνεται σε συλλόγους διδασκόντων σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και όχι σε ομάδες εκπαιδευτικών κοινής ειδικότητας. Επίσης, μια αδυναμία που αναφέρεται –σε ελάχιστες μεν περιπτώσεις- αλλά παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι ότι η εστίαση σε ατομικές περιπτώσεις φαίνεται κάποιες φορές να κουράζει τους εκπαιδευτικούς, να διασπά τη συνοχή της επιμόρφωσης και να εκλαμβάνεται ως περιπτωσιολογία («Αναλώναμε πολύ χρόνο σε κάποια συγκεκριμένη ερώτηση που έθετε κάποιος συνάδελφος και συχνά δεν ήταν και τόσο ουσιαστική», «Δεν διατηρήθηκε συνοχή καθώς υπήρξαν αναφορές σε διάφορα εκπαιδευτικά θέματα από τους συμμετέχοντες και ο εισηγητής δεν εμπόδισε την εκτροπή από το βασικό θέμα συζήτησης», «Δεν υπήρχε συνοχή. Αποπροσανατολιζόταν η παρουσίαση των ενοτήτων από διαπιστωμένες κοινές εμπειρίες των συμμετεχόντων, δόθηκε μεγάλη έκταση και λιγότερο βάρος και χρόνος σε κατευθυντήριες γραμμές»).

Τι προτείνουν οι εκπαιδευτικοί για τη βελτίωση των σεμιναρίων

Από την επεξεργασία των φύλλων αξιολόγησης προκύπτουν πολύ χρήσιμες προτάσεις από τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς. Καταρχάς, προτείνεται το περιεχόμενο να εξειδικεύεται ανάλογα με τον τύπο σχολείου και την ειδικότητα των εκπαιδευτικών, να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στις μαθησιακές δυσκολίες των αλλοδαπών μαθητών, να αξιοποιούνται εμπειρίες από σχολεία με παρόμοιες δυσκολίες εντός και εκτός Ελλάδας, να παρουσιάζονται πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα, καθώς και πληροφορίες για πρακτικές που υιοθετούνται σε άλλες χώρες, να παρουσιάζεται η οπτική των ίδιων των μεταναστών (μαθητών και γονέων).

Ως προς τη μεθόδευση των σεμιναρίων προτάθηκε να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση σε πρακτικές εφαρμογές, σε βιωματική προσέγγιση των θεμάτων, σε ομαδικές δραστηριότητες, στη μελέτη 'περιπτώσεων', στις προσωπικές εμπειρίες, ανησυχίες και δυσκολίες των εκπαιδευτικών. Εμφατικά και επανειλημμένα διατυπώνεται το αίτημα των εκπαιδευτικών να τους δοθούν «εργαλεία» για τη διευκόλυνση του έργου τους. Επίσης, προτείνεται το διδακτικό υλικό να διατίθεται πριν από το σεμινάριο, ώστε οι συμμετέχοντες να έχουν μια πρώτη εξοικείωση με τη θεματική, οπότε να επιδιώκεται στο πλαίσιο του σεμιναρίου η εφαρμογή ή η εμβάθυνση. Ακόμη εκφράστηκε η επιθυμία για παροχή διδακτικού υλικού σχετικά με πρακτικές που υιοθετούνται σε άλλες χώρες, διδακτικό υλικό εξειδικευμένο κατά βαθμίδα και γνωστικό αντικείμενο, σχέδια διδασκαλίας και καλές πρακτικές συναδέλφων.

Τέλος, ως προς την οργάνωση οι εκπαιδευτικοί προτείνουν η υποστήριξη να είναι σταθερή και διαρκής σε τακτά χρονικά διαστήματα, τα σεμινάρια να γίνονται ή να σχεδιάζονται από τις αρχές του σχολικού έτους, να εμπλέκονται σε σχετικές επιμορφώσεις και άλλες ομάδες αναφοράς (π.χ. γονείς, στελέχη εκπαίδευσης, εκπρόσωποι του δήμου), να χορηγείται στα σχολεία σχετικό επιμορφωτικό υλικό, η επιμόρφωση να έχει τη μορφή πρότζεκτ στο πλαίσιο του οποίου το διδακτικό προσωπικό του σχολείου θα έχει την ευκαιρία να δοκιμάσει πρακτικές με στόχο τη σύνδεση της θεωρίας με την πράξη, να υπάρχει διαβάθμιση στα σεμινάρια, όσον αφορά τις γνώσεις που θα πρέπει να έχει ο εκπαιδευτικός που θα το παρακολουθήσει.