Η εξ αποστάσεως/ηλεκτρονική επιμόρφωση εκπαιδευτικών: μια καινοτομία που ανταποκρίνεται στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή

Β. Εφαρμογές

Ένα μοντέλο ηλεκτρονικής/εξ αποστάσεως επιμόρφωσης

Η Πράξη «Εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών» (2010-2014) περιλάμβανε διάφορες δράσεις που αποσκοπούσαν στην ομαλή ένταξη παιδιών με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες στο ελληνικό σχολείο. Μία από αυτές τις δράσεις αναφερόταν στην επιμόρφωση ενδιαφερόμενων εκπαιδευτικών σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Σημαντική καινοτομία του προγράμματος αποτέλεσε όμως η δυνατότητα, εκτός από παραδοσιακές μορφές επιμόρφωσης, να προσφέρει και εξ αποστάσεως/ηλεκτρονική επιμόρφωση.

Οι εν λόγω επιμορφωτικές ενέργειες, ενταγμένες στη δράση «Επιμόρφωση εκπαιδευτικών και μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας», αξιοποίησαν γνώσεις και πρακτικές διεθνών και ευρωπαϊκών μοντέλων της λεγόμενης ηλεκτρονικής μάθησης, τις οποίες προσάρμοσαν βέβαια στα δεδομένα της επιμόρφωσης στην ελληνική πραγματικότητα. Αυτήν τη δυνατότητα αξιοποίησαν περίπου τρεις χιλιάδες εκπαιδευτικοί από όλη την επικράτεια τα τρία τελευταία χρόνια. Οι θεματικές των επιμορφωτικών σεμιναρίων περιλάμβαναν τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ ξένης γλώσσας, θέματα διαφοροποίησης της διδασκαλίας σε ανομοιογενείς πολιτισμικά πληθυσμούς και ζητήματα διαχείρισης προβλημάτων σε τάξεις με πολυπολιτισμική σύνθεση.

Η συγκεκριμένη εφαρμογή εξ αποστάσεως επιμόρφωσης, αξιοποίησε το μοντέλο της μικτής ηλεκτρονικής μάθησης, συνδυάζοντας τις ζωντανές/διά ζώσης διδασκαλίες σε αίθουσα διδασκαλίας με δραστηριότητες σύγχρονης και ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης. Η λεγόμενη και 'μικτή μάθηση' είναι μια οργανωτική και παιδαγωγική προσέγγιση, η οποία υιοθετεί τη μεθοδολογία της ηλεκτρονικής μάθησης συνδυαζόμενης με στοιχεία της παραδοσιακής πρόσωπο – με – πρόσωπο διδασκαλίας και μάθησης (Dias et al. 2005: 92).

Οι επιμορφωτικές δραστηριότητες υλοποιήθηκαν μέσα από το λογισμικό ανοικτού κώδικα «Big Blue Button», που προσέφερε την πλατφόρμα εξ αποστάσεως επιμόρφωσης και υποστηριζόταν τεχνικά από το Τμήμα Πληροφορικής του Α.Π.Θ.

Υιοθετήθηκε ένα ευέλικτο μοντέλο επιμόρφωσης, εστιασμένο στις επιμορφωτικές ανάγκες των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, όλων των εκπαιδευτικών περιφερειών ανά την Ελλάδα, με συνεχή ανατροφοδότηση που παρεχόταν μέσω της αξιολόγησης των επιμορφωτικών δράσεων από τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς. Κάθε επιμορφούμενος πιστωνόταν τριάντα ώρες επιμόρφωσης από τη θεματική που τον ενδιέφερε, οι οποίες κατανέμονταν σε έξι συνολικά εβδομάδες. Το εν λόγω μοντέλο, επιδέχθηκε τροποποιήσεις, προκειμένου να ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες συνθήκες και ανάγκες του εκπαιδευτικού πληθυσμού, στον οποίο κάθε φορά απευθυνόταν. Στις απομακρυσμένες, για παράδειγμα, περιοχές, στις οποίες η δυνατότητα συγκέντρωσης εκπαιδευτικών σε ένα αστικό κέντρο ήταν ανέφικτη ή πολυδάπανη, αξιοποιήθηκε το εικονιζόμενο στον Πίνακα 1 μοντέλο επιμόρφωσης, με απουσία των διά ζώσης συναντήσεων και με αντικατάστασή τους από ειδικά διαμορφωμένη πλατφόρμα σύγχρονης και ασύγχρονης επιμόρφωσης.

Στη σύγχρονη μορφή τηλεκπαίδευσης δινόταν η δυνατότητα διάλεξης και παρουσίασης εποπτικού υλικού από τον εκπαιδευτή/επιμορφωτή, επίλυσης αποριών που ανέκυπταν για τη θεματική, που κάθε φορά προσφερόταν. Έτσι δινόταν η ευκαιρία συνεχούς και ουσιαστικής αλληλεπίδρασης τόσο με το έμψυχο δυναμικό (επιμορφωτές και συν-επιμορφούμενους) όσο και με το εκπαιδευτικό/διδακτικό υλικό, το οποίο ήταν σε μόνιμη βάση αναρτημένο στην πλατφόρμα ασύγχρονης εκπαίδευσης.

Οι συμμετέχοντες παρακινούνταν και για αυτόνομα οργανωμένη μάθηση μέσω των δραστηριοτήτων που τους ανέθετε ο εκάστοτε επιμορφωτής και δεχόταν σχετική ανατροφοδότηση κατά την έναρξη της επόμενης τηλεδιδασκαλίας ή συνάντησης. Αυτό αποτελούσε το ασύγχρονο κομμάτι της ηλεκτρονικής/ εξ αποστάσεως επιμόρφωσης. Επιπλέον, η πλατφόρμα προσέφερε και δικτυακό φόρουμ, που χρησίμευε για συνεργασίες και ανταλλαγή απόψεων ανάμεσα στους επιμορφωτές και τους επιμορφούμενους. Κύριος στόχος αυτών των συστηματικών ενεργειών ήταν αφενός η προσφορά γνώσεων μέσω ηλεκτρονικών συστημάτων για την επίτευξη της λεγόμενης αυτόνομης μάθησης των εκπαιδευομένων και αφετέρου η ευαισθητοποίηση των σύγχρονων εκπαιδευτικών σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, εστιασμένων βέβαια στο συγκεκριμένο πλαίσιο και στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα της ελληνικής εκπαιδευτικής πολιτικής και σχολικής πρακτικής.
Υπήρχε επίσης πάντα επιμορφωτικό υλικό που ήταν αναρτημένο στη σχετική πλατφόρμα ανά θεματική ενότητα και μάθημα/σεμινάριο. Οι επιμορφούμενοι του εν λόγω προγράμματος αξιοποιούσαν τις δυνατότητες της σύγχρονης τηλεκπαίδευσης, συμμετέχοντας σε εικονικές αίθουσες διδασκαλίας και αλληλεπιδρούσαν συστηματικά τόσο με τον εκπαιδευτή/επιμορφωτή όσο και με τους συναδέλφους τους που επιμορφώνονταν.

Πίνακας 1
Οργανωτικό πλαίσιο και τύπος δραστηριοτήτων της ηλεκτρονικής/εξ αποστάσεως επιμόρφωσης

  Οι εστιασμένες επιμορφωτικές προσπάθειες υλοποιήθηκαν με βάση την καταγραφή των επιμορφωτικών αναγκών των συμμετεχόντων εκπαιδευτικών και της αντίστοιχης διδακτικής και παιδαγωγικής κατάρτισης του ειδικευμένου προσωπικού, που ανέλαβε τις επιμορφώσεις. Επιπλέον, η αδιάκοπη προσπάθεια των ιθυνόντων της δράσης για αποτελεσματική επιμόρφωση νέας μορφής, σε θεματικές σχετικά με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, δημιούργησαν ένα νέο και συνεχώς εξελισσόμενο μοντέλο εξ αποστάσεως επιμόρφωσης.

Η συνολική διάρκεια αυτών των σεμιναρίων ανήλθε στις έξι εβδομάδες. Η εναρκτήρια διά ζώσης ή εξ αποστάσεως συνάντηση ήταν εισαγωγική και ενημερωτική, σχετικά με τη φύση του σεμιναρίου και του αντικειμένου που επρόκειτο να αναπτυχθεί κατά τη διάρκειά του. Επίσης, οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί ενημερώθηκαν για τις τεχνικές προδιαγραφές και τη διαδικασία της συγκεκριμένης καινοτομικής μορφής επιμόρφωσης. Η εναρκτήρια διά ζώσης συνάντηση χρησίμευσε για την ενημέρωση και εξοικείωση όλων των συμμετεχόντων με τις λειτουργίες και τις δυνατότητες της Τεχνολογίας της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών. Προς τον σκοπό αυτό ετοιμάστηκαν και διανεμήθηκαν λεπτομερείς οδηγίες σχετικά με τις απαιτούμενες ταχύτητες της σύνδεσης στο διαδίκτυο, τις δυνατότητες και τα χαρακτηριστικά του απαραίτητου εξοπλισμού, δηλαδή του υπολογιστή, ενός σετ ακουστικών με μικρόφωνο και του απαιτούμενου για τη λειτουργία τους λογισμικού, ενώ η προμήθεια και χρήση ψηφιακής κάμερας ήταν προαιρετική. Ιδιαίτερα διαφωτιστική κατά την εναρκτήρια συνάντηση είναι και η παρουσία τεχνικού του δικτύου, ο οποίος, πέρα από τη θεωρητική ενημέρωση για τις απαιτήσεις και τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος, έκανε και μία επίδειξη σύνδεσης με άλλον συνάδελφο. Έτσι δόθηκε η ευκαιρία για λεπτομερή περιγραφή των δυνατοτήτων του συστήματος και για απαντήσεις σε πιθανά ερωτήματα και απορίες.

Η εναρκτήρια διά ζώσης συνάντηση οφειλόταν και σε πρόταση της πλειοψηφίας των συμμετεχόντων, οι οποίοι ως επιχείρημα πρόβαλαν όχι μόνο την προσδοκία τους για ενημέρωση σχετικά με τη λειτουργία του συστήματος, αλλά και την ανάγκη τους για ζωντανή επαφή και γνωριμία τόσο με τον επιμορφωτή όσο και με τους επιμορφούμενους συναδέλφους. Δεν υπάρχει αμφιβολία σχετικά με τη δυνατότητα των νέων μέσων να προσφέρουν το περιεχόμενο της επιμόρφωσης επαρκώς σε ψηφιοποιημένη μορφή και αποκλειστικά εξ αποστάσεως. Κοινωνικοί λόγοι όμως δίνουν σαφές προβάδισμα στην επιλογή για συνδυασμό των εξ αποστάσεως δραστηριοτήτων με την εκ του σύνεγγυς επικοινωνία και ανταλλαγή απόψεων σε παραδοσιακή αίθουσα διδασκαλίας (Dias et al. 2005, Ζγούβα 2013).

Ακολούθησαν τέσσερις τηλε-διδασκαλίες, μία ανά εβδομάδα, στις οποίες ο/η επιμορφωτής/-τρια προέβαινε σε παρουσίαση θεωρητικών ή/και πρακτικών αρχών για το υπό πραγμάτευση θέμα. Οι επιμορφούμενοι είχαν τη δυνατότητα ουσιαστικής αλληλεπίδρασης, που τους προσέφερε το εύχρηστο και άκρως λειτουργικό περιβάλλον της σύγχρονης πλατφόρμας επιμόρφωσης. Δινόταν, δηλαδή, η δυνατότητα ομιλίας μέσω μικροφώνου, παρουσίασης κάποιας εργασίας με ενεργοποίηση κάμερας για καλύτερη οπτική επικοινωνία, καθώς επίσης και η δυνατότητα για διαρκή επικοινωνία μέσω γραπτών μηνυμάτων, για ερωτήσεις και επίλυση αποριών. Στο τέλος της κάθε συνάντησης ο εκπαιδευτής/επιμορφωτής ανέθετε μία δραστηριότητα, είτε ατομική είτε ομαδική. Ο επιμορφωτής είχε τη δυνατότητα να στείλει ηλεκτρονικά σημείωμα ανατροφοδότησης στον καθένα επιμορφούμενο ατομικά, σχετικά με την ευστοχία ή επάρκεια των δραστηριοτήτων που του ανατέθηκαν. Είχε όμως και τη δυνατότητα να προβαίνει στην ανατροφοδότηση της υλοποιηθείσας δραστηριότητας διά ζώσης, κατά την έναρξη της επόμενης τηλεδιδασκαλίας. Σ' αυτές τις περιπτώσεις βέβαια η ανατροφοδότηση γίνεται συγκεφαλαιωτικά και όχι ατομικά για τον καθένα. Μέσω της εμπλοκής των εκπαιδευτικών σε δραστηριότητες σχετικές με θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, που άπτονται της διδακτικής πρακτικής, δινόταν η ευκαιρία διαμόρφωσης και ενίσχυσης της λεγόμενης επαγγελματικής ταυτότητας των εμπλεκομένων, μέσω της αναζήτησης ψηφιακού κατά κύριο λόγο υλικού, ηλεκτρονικών πηγών και ερευνών στο διαδίκτυο. Επίσης, σημαντική ήταν η συμβολή της ασύγχρονης πλατφόρμας επιμόρφωσης, που αποτελούσε ένα είδος ψηφιακής βιβλιοθήκης για τους εκπαιδευτικούς. Η ενεργός συμμετοχή τους, η ενεργοποίησή τους σε νέες μορφές αναζήτησης πληροφοριών, η δυνατότητα επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης με τους συναδέλφους τους και με τον εκπαιδευτή, βοήθησε σημαντικά στη δημιουργία περαιτέρω εσωτερικών κινήτρων μάθησης για τους σύγχρονους εκπαιδευτικούς, με απώτερο βέβαια στόχο την υιοθέτηση στρατηγικών και πρακτικών αυτόνομα οργανωμένης μάθησης.

Την έκτη εβδομάδα πραγματοποιούνταν η τελική διά ζώσης ή εξ αποστάσεως συνάντηση, η οποία στόχευε στη σύντομη ανακεφαλαίωση όσων διδάχθηκαν οι εκπαιδευτικοί στη διάρκεια του σεμιναρίου, στην ανατροφοδότηση και στην αξιολόγηση τόσο του περιεχομένου όσο και της διαδικασίας της εξ αποστάσεως επιμόρφωσης (Πίνακας 1).

Στόχευση της εξ αποστάσεως επιμόρφωσης

Οι επιμέρους στόχοι των εξ αποστάσεως επιμορφωτικών σεμιναρίων παρατίθενται ως εξής:

• Η εμπλοκή εκπαιδευτικών όλων των ειδικοτήτων, των εκπαιδευτικών βαθμίδων και των εκπαιδευτικών περιφερειών, στη διαδικασία της εξ αποστάσεως επιμόρφωσης και η εξοικείωσή τους με τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών.
• Η ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέματα διαπολιτισμικής παιδαγωγικής, λόγω της φύσης της σύγχρονης πλουραλιστικής κοινωνίας.
• Η δυνατότητα μετάδοσης τουλάχιστον ενός βασικού κορμού γνώσεων, ως αφόρμηση για παραπέρα ενασχόληση με σχετικά θέματα, μέσω του έντυπου αλλά κυρίως ψηφιακού υλικού.
• Η προσφορά μάθησης από απόσταση, καταλύοντας τα διακριτά χωρικά και χρονικά όρια.
• Η αυτόνομη μάθηση των εκπαιδευτικών, με τη συμβολή της ανάθεσης/εκπόνησης των εργασιών και της συνεχούς δραστηριοποίησής τους κατά τη διάρκεια των διδασκαλιών, μέσω ερωτήσεων και σύνθετων προβλημάτων προς επίλυση.
• Η ενίσχυση της επαγγελματικής ταυτότητας των εκπαιδευτικών, μέσω της συμμετοχής τους σε τέτοιου είδους καινοτομικές μορφές επιμόρφωσης.
• Η καταγραφή, αξιολόγηση και διάχυση καλών πρακτικών, χρήσιμων στο πολύπλοκο και σημαντικό έργο των εκπαιδευτικών, στην καθημερινή επαφή τους τόσο με τους μαθητές όσο και με τις λοιπές ομάδες αναφοράς.

Συγκρότηση των τμημάτων επιμόρφωσης

Το εκάστοτε τμήμα επιμόρφωσης περιλάμβανε από εικοσιπέντε (25) έως σαράντα (40) εκπαιδευτικούς, με σαφή διαχωρισμό ανάλογα με την εκπαιδευτική βαθμίδα, κάποιες φορές την ειδικότητα και την περιφέρεια εκπαίδευσης, στην οποία ανήκε το σχολείο που υπηρετούσαν. Τα τμήματα συγκροτούνταν έπειτα από την συγκέντρωση των ηλεκτρονικών δηλώσεων των εκπαιδευτικών αλλά και βάσει συμπληρωματικών προσκλήσεων που κοινοποιούνταν στις Περιφερειακές Διευθύνσεις, για ικανοποίηση όσο περισσότερων αιτημάτων ήταν εφικτό.

Οι επόμενες ενέργειες αφορούσαν στην καταγραφή των επιμορφωτικών αναγκών των συμμετεχόντων εκπαιδευτικών και της προσαρμογής του αντικειμένου του εκπαιδευτή στις συγκεκριμένες ανάγκες. Στην παραπάνω διαδικασία συνέβαλε η διανομή ενός «εργαλείου» καταγραφής επιμορφωτικών αναγκών κατά την έναρξη των σεμιναρίων, στο οποίο οι εκπαιδευτικοί σημείωναν τόσο τις επιμορφωτικές ανάγκες τους όσο και τις προσδοκίες από την παρακολούθηση αυτών των σεμιναριακών κύκλων. Ακολουθούσε η διαδικασία επιμέλειας του επιμορφωτικού υλικού, το οποίο διανεμόταν είτε επιτόπια είτε ηλεκτρονικά στους ενδιαφερομένους.
Σημαντική ήταν η συμβολή του ειδικευμένου προσωπικού του Τμήματος Πληροφορικής του Α.Π.Θ., σε θέματα τεχνικής φύσης, όπως είναι η αποστολή στους εκπαιδευτικούς των κωδικών εισόδου στην πλατφόρμα επιμόρφωσης. Η συγκεκριμένη άρτια εκπαιδευμένη ομάδα ανελάμβανε επίσης την τήρηση ηλεκτρονικών παρουσιολογίων αλλά και την επίλυση τεχνικών θεμάτων όπως ήχου, εικόνας ή οποιουδήποτε άλλου τεχνικού προβλήματος προέκυπτε στη διάρκεια του σεμιναρίου, τόσο από τον επιμορφωτή όσο και από τους συμμετέχοντες του εκάστοτε τμήματος επιμόρφωσης.

Αποτίμηση των επιμορφωτικών σεμιναρίων

Προκειμένου να υπάρξει ανατροφοδότηση σχετικά με τη λειτουργικότητα και την αποτελεσματικότητα του συγκεκριμένου μοντέλου εξ αποστάσεως επιμόρφωσης, κατά τη διάρκεια των σχολικών ετών 2010 έως και 2013, επιχειρήθηκε η συλλογή σχετικών στοιχείων. Η αξιολόγηση πραγματοποιήθηκε με τη διανομή ενός σχετικού φύλλου καταγραφής αξιολογικών σχολίων, για το αντικείμενο μάθησης που παρακολούθησαν οι εκπαιδευτικοί, για τη διδακτική και επικοινωνιακή επάρκεια των επιμορφωτών, όπως και για τη διαδικασία και τη λειτουργικότητα του μοντέλου της εξ αποστάσεως επιμόρφωσης. Στη διάρκεια των τριών ετών υλοποίησης του προγράμματος επιμορφώθηκαν εξ αποστάσεως συνολικά 3.606 εκπαιδευτικοί, εκ των οποίων οι 1.068 κατέθεσαν είτε σε έντυπη είτε σε ηλεκτρονική μορφή τα φύλλα αξιολόγησης.

Το εν λόγω φύλλο αξιολόγησης απαρτιζόταν στο μεγαλύτερο μέρος του από ερωτήσεις κλειστού τύπου, αλλά και από ερωτήσεις σύντομης ανάπτυξης, σχετικά με προτάσεις των εκπαιδευομένων για μια ενδεχόμενη αναμόρφωση αυτών των επιμορφωτικών δράσεων.

Στον πρώτο άξονα του ερευνητικού εργαλείου εντάσσονταν ερωτήσεις για το προφίλ του εκπαιδευτικού, όπως το φύλο, τα χρόνια υπηρεσίας στην εκπαίδευση, η ειδικότητά του, η βαθμίδα που υπηρετεί και η κατοχή επιπλέον τίτλων σπουδών. Το δεύτερο μέρος του ερωτηματολογίου απαρτιζόταν από ερωτήσεις αξιολόγησης του επιστημονικού περιεχομένου των σεμιναρίων, όπως οι προσδοκίες από την παρακολούθησή του, η συμβολή του στην απόκτηση γνώσεων, η δυνατότητα σύνδεσης της θεωρίας με τη διδακτική πράξη και η αξιολόγηση του γνωστικού και επικοινωνιακού επιπέδου των επιμορφωτών. Το τρίτο σκέλος αυτού του εργαλείου αποτελούνταν από ερωτήσεις αξιολόγησης της διαδικασίας της εξ αποστάσεως επιμόρφωσης, όπως η συμβολή της στην περαιτέρω εξοικείωση με τις εφαρμογές των ΤΠΕ, η οικονομία χρόνου και η δυνατότητα συνεχούς πρόσβασης στο επιμορφωτικό υλικό, η ευκολία στη χρήση της πλατφόρμας και η διάρκεια των επιμορφωτικών σεμιναρίων. Τέλος, οι ερωτήσεις σύντομης ανάπτυξης αναφέρονταν σε πιθανές δυσκολίες ή ελλείψεις και ζητούνταν βελτιωτικές προτάσεις είτε από άποψη περιεχομένου είτε από άποψη διαδικασίας. Η κωδικοποίηση και επεξεργασία των ερευνητικών δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη συμβολή του στατιστικού πακέτου, χρήσιμου για τις κοινωνικές επιστήμες, SPSS. Η επεξεργασία των δεδομένων, που έχουν συλλεχθεί στη διάρκεια υλοποίησης των σεμιναρίων, οδήγησε στην εξαγωγή στατιστικών αποτελεσμάτων και πινάκων αλλά και ποιοτικών στοιχείων για την αποτελεσματικότητα των συγκεκριμένων σεμιναρίων.

Το προφίλ των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στην εξ αποστάσεως επιμόρφωση

Τα στοιχεία που προέκυψαν από τις απαντήσεις του δείγματος των εκπαιδευτικών που συμπλήρωσαν το σχετικό φύλλο αξιολόγησης δείχνουν ότι οι εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας με ποσοστό 33,2% ήταν η πολυπληθέστερη ομάδα, ακολουθούμενη με ποσοστό 24,2% από εκπαιδευτικούς θεωρητικών μαθημάτων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Πίνακας 2). Οι εκπαιδευτικοί μαθημάτων των θετικών επιστημών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης απαρτίζουν αντίθετα την πιο ολιγομελή ομάδα (12,6%). Το πιο ενδιαφέρον όμως στοιχείο είναι η υπεραντιπροσώπευση των γυναικών εκπαιδευτικών, καθώς απαρτίζουν το 75,6% του συνολικού δείγματος. Πρόκειται για ένα εύρημα που έρχεται να ενισχύσει πρόσφατες διαπιστώσεις ότι οι εργαζόμενες γυναίκες ξεπέρασαν πλέον την τεχνοφοβική τους στάση και δεν αποτελεί τροχοπέδη η εφαρμογή τεχνολογικών καινοτομιών στην επιμόρφωση (Ζγούβα 2013).

Πίνακας 2
Κατανομή κατά φύλο, βαθμίδα και ειδικότητα

Όσον αφορά στα χρόνια υπηρεσίας τους στην εκπαίδευση, διαπιστώνεται ότι το υψηλότερο ποσοστό της τάξεως του 30,9% παρουσιάζουν εκπαιδευτικοί που έχουν 15 χρόνια και άνω υπηρεσίας σε σχολικό περιβάλλον, ακολουθούν με 28,2% εκπαιδευτικοί που έχουν 11 έως 15 χρόνια υπηρεσίας και με 21,0%, εκπαιδευτικοί που έχουν από 6 έως 10 χρόνια υπηρεσίας. Φαίνεται να επιβεβαιώνονται ευρήματα σχετικών ερευνών που δείχνουν ότι οι εργαζόμενοι για να συμμετέχουν σε καινοτομικές πρωτοβουλίες έχουν ανάγκη καταρχάς να αισθανθούν αυτοπεποίθηση σχετικά με την επάρκειά τους στο εργασιακό τους αντικείμενο, αλλά και να αισθανθούν ότι καλύπτονται βασικές ανάγκες τους και αποκομίζουν ικανοποίηση από την υπηρεσία (Μπίκος 2006, Ζγούβα 2013).

Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό των υποκειμένων της έρευνας είναι το υψηλό ποσοστό των εκπαιδευτικών που δηλώνουν ότι έχουν μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών (36,2%) και διδακτορικό δίπλωμα (4,9%). Το υψηλό ποσοστό εκπαιδευτικών με αυξημένα προσόντα συμβαδίζει με ευρήματα αντίστοιχων ερευνών, που δείχνουν ότι εκπαιδευτικοί με αυτό το προφίλ τείνουν να συμμετέχουν προθυμότερα σε καινοτομικές εφαρμογές, όπως είναι η εξ αποστάσεως/ηλεκτρονική επιμόρφωση. Φαίνεται δηλαδή να «εθίζονται» στην επιδίωξη για παραπέρα επαγγελματική ανάπτυξη. Φαίνεται επίσης ότι η αίσθηση επιτυχίας και αυτοαποτελεσματικότητας από την κατάκτηση αυξημένων γνώσεων και ικανοτήτων τους δίνει την αυτοπεποίθηση για να δοκιμάζουν και την εφαρμογή καινοτομιών (Mungania 2004, Page 2006).

Τα περιεχόμενα και οι επιμορφωτές της εξ αποστάσεως επιμόρφωσης

Είναι εμφανές και ιδιαίτερα ενθαρρυντικό το γεγονός ότι ένα ποσοστό που κυμαίνεται από 70% έως πάνω από 80% αποτιμούν από «πολύ» έως «πάρα πολύ» θετική τη συμβολή των σεμιναρίων στη θεωρητική τους κατάρτιση και δηλώνουν ικανοποίηση και εκπλήρωση των προσδοκιών τους (πίνακας 3).

Πίνακας 3
Εκπλήρωση προσδοκιών

 Διατείνονται, επίσης, σε εξίσου υψηλά ποσοστά ότι μέσω της συγκεκριμένης μορφής επιμόρφωσης τους δόθηκε η δυνατότητα ανταλλαγής απόψεων, τόσο με τον εκπαιδευτή/επιμορφωτή τους όσο και με τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς του τμήματός τους, όπως επίσης και η δυνατότητα επίλυσης αποριών, σε θέματα που άπτονται της διαπολιτισμικής παιδαγωγικής και της σύνδεσής της με τη μεθόδευση της διδασκαλίας τους. Ως το πλέον ενθαρρυντικό όμως εύρημα μπορεί να θεωρηθεί η πολύ θετική αποτίμηση της δυνατότητας της εξ αποστάσεως επιμόρφωσης να συνδέει τη θεωρία με τη σχολική πρακτική. Και αυτό, διότι συχνά οι συμμετέχοντες σε επιμορφωτικές δραστηριότητες διαμαρτύρονται ότι αυτές παραμένουν σε ένα επίπεδο θεωρητικών προτάσεων, μακριά από τη σχολική πραγματικότητα (Υφαντή & Βοζαΐτης 2007).

Εξίσου ενθαρρυντικές είναι οι αντιδράσεις των υποκειμένων και κατά την αξιολόγηση της επιστημονικής επάρκειας των επιμορφωτών, καθώς το 95,4% τους αξιολογεί από «πολύ» έως «πάρα πολύ» επαρκείς γνώστες των θεμάτων που προσέφεραν. Οι επιμορφωτές αξιολογούνται επίσης σε ποσοστό 89,8% ως «πολύ» ή «πάρα πολύ» επαρκείς σε σχέση με τις επικοινωνιακές δεξιότητές τους αλλά και τη διαθεσιμότητά τους και προθυμία για επικοινωνία ή επίλυση αποριών.

Η διαδικασία της εξ αποστάσεως/ηλεκτρονικής επιμόρφωσης

Όσον αφορά στην εμπειρία από τη συμμετοχή ειδικότερα στην ηλεκτρονική/εξ αποστάσεως επιμόρφωση η αντίδρασή τους είναι επίσης ιδιαίτερα θετική. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία θεωρούν οι εκπαιδευτικοί ότι η συμμετοχή τους συνέβαλε από «πολύ» (32%) έως «πάρα πολύ» (36%) στην περαιτέρω εξοικείωση και ενασχόλησή τους με εφαρμογές των ΤΠΕ. Οι αντιδράσεις όμως στις επόμενες ερωτήσεις αναδεικνύουν το μεγαλύτερο ίσως πλεονέκτημα της ηλεκτρονικής/εξ αποστάσεως επιμόρφωσης. Η συντριπτική πλειοψηφία (σωρευτικά 93,5%) εξοικονόμησε χρόνο, με τη διαδικασία της εξ αποστάσεως επιμόρφωσης σε σχέση με την ενδεχόμενη παρακολούθηση του σεμιναρίου σε κάποια συμβατική αίθουσα, που απαιτεί μετακινήσεις και σπατάλη χρόνου. Τα εξ αποστάσεως σεμινάρια φαίνεται ακόμη να συμβάλλουν από «πολύ» έως «πάρα πολύ» στην ευελιξία και στην ευκολία παρακολούθησης από απόσταση (90,4%). Επίσης, αποτιμούν πολύ θετικά το γεγονός ότι δόθηκε η δυνατότητα στους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς (88,2%) να μπορούν να επιμορφώνονται και να έχουν πρόσβαση σε εκπαιδευτικό υλικό καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας, ακόμη και μετά το πέρας της εκπαίδευσής τους μέσα από την ψηφιακή βιβλιοθήκη ενημερωτικού/επιμορφωτικού υλικού (Πίνακας 4).

Πίνακας 4
Αξιολόγηση της διαδικασίας εξ αποστάσεως επιμόρφωσης

 Όσον αφορά στη λειτουργικότητα του συγκεκριμένου μοντέλου επιμόρφωσης και εδώ οι αξιολογήσεις είναι πολύ υψηλές, καθώς το 90,6% επί του συνόλου των ερωτώμενων θεωρεί από «πολύ» έως «πάρα πολύ» χρήσιμη και λειτουργική την πλατφόρμα σύγχρονης εκπαίδευσης, ενώ το 86,2% αποτιμά ανάλογα την πλατφόρμα ασύγχρονης εκπαίδευσης. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί αποτιμούν πολύ θετικά τη χρησιμότητα της εναρκτήριας διά ζώσης συνάντησης σε ποσοστό 74,6%, ενώ ακόμη θετικότερα αποτιμούν τη χρησιμότητα της τελικής διά ζώσης συνάντησης (78,3%). Τέλος, η επιλογή του να εκτείνεται το επιμορφωτικό σεμινάριο σε μια συνολική διάρκεια έξι εβδομάδων αποτιμάται από «πολύ» έως «πάρα πολύ» εύστοχη από ένα ποσοστό 78,3% των συμμετεχόντων (Πίνακας 5).

Πίνακας 5
Χρησιμότητα/λειτουργικότητα μοντέλου εξ αποστάσεως επιμόρφωσης

 Χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών και εξ αποστάσεως/ηλεκτρονική επιμόρφωση

Επιχειρήθηκε επιπλέον στατιστική επεξεργασία των δεδομένων, προκειμένου να διαπιστωθούν πιθανές συσχετίσεις μεταβλητών μεταξύ τους. Επιχειρήθηκε δηλαδή ο έλεγχος αν και κατά πόσο διαφοροποιούνται οι αντιδράσεις απέναντι στη διαδικασία και τα χαρακτηριστικά της ηλεκτρονικής/εξ αποστάσεως επιμόρφωσης σύμφωνα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων. Φαίνεται καταρχάς ότι ο παράγοντας «χρόνια υπηρεσίας στην εκπαίδευση» διαφοροποιεί τις αντιδράσεις των υποκειμένων σε σχέση με όλες τις μεταβλητές που προκύπτουν από το ερωτηματολόγιο. Εκπαιδευτικοί με 6 έως 10 χρόνια υπηρεσίας και οι συνάδελφοί τους με 15 και άνω χρόνια υπηρεσίας θεωρούν ότι μέσω της επιμόρφωσης απέκτησαν σε πολύ υψηλό βαθμό περαιτέρω γνώσεις θεωρητικού περιεχομένου χρήσιμες για το αντικείμενό τους (x2 (12) = 9.068, p-value = 0,039).
Ίδια φαίνεται να είναι η εικόνα που επικρατεί σε σχέση με τις υπόλοιπες μεταβλητές της έρευνας που σχετίζονται με την εξοικονόμηση χρόνου, την ευκολία χρήσης της ασύγχρονης πλατφόρμας επιμόρφωσης, με την αναγκαιότητα ύπαρξης διά ζώσης συναντήσεων, καθώς επίσης και με τη λειτουργικότητα του συγκεκριμένου μοντέλου επιμόρφωσης. Οι εκπαιδευτικοί, δηλαδή, που υπηρετούν ικανοποιητικό αριθμό ετών στην εκπαίδευση (6-10), αλλά και αυτοί που αριθμούν πάνω από δεκαπέντε χρόνια προϋπηρεσίας, αξιολογούν συνήθως θετικότερα τόσο το περιεχόμενο των σεμιναρίων όσο και τη διαδικασία της εξ αποστάσεως επιμόρφωσης (επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας < .05).

Οι εκπαιδευτικοί που βρίσκονται λίγα χρόνια στην εκπαίδευση (1-5), αλλά και οι εκπαιδευτικοί με προϋπηρεσία άνω των 15 ετών, φαίνεται να θεωρούν πολύ σημαντική τη συμβολή της σύγχρονης πλατφόρμας επιμόρφωσης (x2 (12) = 10.841, p-value = 0,044) και επενδύουν σε τέτοιες καινοτομίες, λόγω της ευκολίας παρακολούθησης από απόσταση (x2 (12) = 6.469, p-value = 0,047). Επιπλέον, στατιστικώς σημαντική διαφορά παρατηρείται στην αντίληψη των εκπαιδευτικών που έχουν 6 με 10 χρόνια προϋπηρεσίας όσον αφορά στη δυνατότητα μέσω της εξ αποστάσεως να τους βοηθήσει στην περαιτέρω εξοικείωση με τις ΤΠΕ (x2 (12) = 8.057, p-value = 0,035) και στην περαιτέρω ενασχόληση με τις διαδικτυακές εφαρμογές (x2 (12) = 5.664, p-value = 0,035).

Είναι γνωστό από σχετικές έρευνες ότι η συγκεκριμένη μορφή επιμόρφωσης απαιτεί, τόσο από τους εμπλεκόμενους επιμορφωτές όσο και από τους επιμορφούμενους, να έχουν κάποια σχετική αυτοπεποίθηση και στην ουσία τις γνώσεις και δεξιότητες που χαρακτηρίζονται ως βασικός ψηφιακός γραμματισμός. Διαπιστώνονται όμως πάντα διαφορές ανάμεσα σε πεπειραμένους και άπειρους εκπαιδευτικούς ως προς τον τρόπο και την έκταση της αξιοποίησής της για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Ενώ οι νεότεροι αισθάνονται πιο άνετα και δείχνουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση με την τεχνολογία, τη χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγο για την προετοιμασία τους, σε αντίθεση με τους έμπειρους εκπαιδευτικούς που τη χρησιμοποιούν συγκριτικά περισσότερο στη διδακτική τους πράξη (Dias et al. 2005). Αυτό δείχνει ότι η κατοχή ψηφιακών γνώσεων και δεξιοτήτων είναι μεν αναγκαία όχι όμως από μόνη της ικανή συνθήκη για την αξιοποίηση των ΤΠΕ. Πρέπει να συνοδεύεται και από κατάρτιση και αυτοπεποίθηση σε θέματα διδακτικής (Russell et al. 2003).

Την ηλεκτρονική εξ αποστάσεως επιμόρφωση φαίνεται να καρπώνονται κατεξοχήν εκπαιδευτικοί που επιτυγχάνουν υψηλό βαθμό αυτόνομα οργανωμένης μάθησης (με μεγάλη ικανότητα στην αυτορρύθμιση των μαθησιακών δραστηριοτήτων τους) και αναπτυγμένη ικανότητα για αλληλεπίδραση, επικοινωνία και ειδικότερα για συνεργασία (Dias et al. 2005).

Προηγούμενη εμπλοκή σε παρόμοιες μαθησιακές/επιμορφωτικές διαδικασίες φαίνεται να είναι ένας ασφαλής δείκτης πρόγνωσης για επιτυχή συμμετοχή. Φαίνεται επίσης ότι η συμμετοχή περισσοτέρων του ενός εκπαιδευτικών από το ίδιο σχολείο μπορεί να συντελεί στη διατήρηση των κινήτρων για συμμετοχή αλλά και στην αλληλοϋποστήριξη και βοήθεια (Dias et al. 2005).

Στατιστικώς σημαντική διαφορά παρουσιάζουν και οι αντιδράσεις των εκπαιδευτικών ανάλογα με την ειδικότητα και τη βαθμίδα εκπαίδευσης που υπηρετούν. Διαπιστώνεται δηλαδή ότι οι εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης αποτιμούν θετικότερα τα συγκεκριμένα σεμινάρια από τις υπόλοιπες ειδικότητες εκπαιδευτικών και επίσης φαίνεται να λαμβάνουν μεγαλύτερη ικανοποίηση από αυτήν την εμπειρία, όπως και πληρέστερη εκπλήρωση των προσδοκιών τους. Ακολουθούν κατά σειρά βαθμού ικανοποίησης οι καθηγητές θεωρητικών επιστημών, θετικών επιστημών, ξένων γλωσσών, οι νηπιαγωγοί και οι εκπαιδευτικοί άλλων ειδικοτήτων (επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας < .05).

Και τα επιπρόσθετα προσόντα των εκπαιδευτικών, όπως είναι η κατοχή μεταπτυχιακού διπλώματος, φαίνεται να σχετίζονται σημαντικά με τον υψηλό βαθμό ικανοποίησης από την παρακολούθηση της εξ αποστάσεως επιμόρφωσης, όπως και με τη θετικότερη στάση αυτών των εκπαιδευτικών απέναντι σε καινοτόμες μορφές επαγγελματικής ανάπτυξης. Όσον αφορά όμως στην παραδοχή ότι μέσω της εξ αποστάσεως επιμόρφωσης δίνεται η δυνατότητα επιπλέον εξοικείωσης με τις εφαρμογές των ΤΠΕ και του διαδικτύου, αυτή αντιμετωπίζεται θετικότερα από τους εκπαιδευτικούς που κατέχουν μόνο τα βασικά μορφωτικά προσόντα και όχι επιπρόσθετους τίτλους σπουδών (επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας < .05).

Τέλος, σημαντικός φαίνεται να είναι ο παράγοντας της γεωγραφικής κατανομής των σεμιναρίων και του τόπου διαμονής των εκπαιδευτικών που παρακολουθούν τα εν λόγω σεμινάρια. Οι εκπαιδευτικοί σχολείων που βρίσκονται σε απομακρυσμένες και πολλές φορές δύσκολα προσβάσιμες περιοχές διαπιστώνεται ότι είναι θετικότεροι στην αξιολόγηση αυτών των σεμιναρίων και θεωρούν πολύ πιο σημαντική τη δυνατότητα για εξ αποστάσεως επιμόρφωση, μέσω σύγχρονης και ασύγχρονης πλατφόρμας. Επιπλέον, θεωρούν πολύ σημαντική τη συνεχή διαδικτυακή δυνατότητα πρόσβασης σε εκπαιδευτικό/επιμορφωτικό υλικό (x2 (48) = 55.414, p-value = 0,044).