Βελτίωση της διαπολιτισμικής ευαισθησίας μέσω προγράμματος αυτοαξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου

1. Εισαγωγή

Η έννοια της αυτοαξιολόγησης παραπέμπει σε διαδικασίες που οδηγούν σε αυξημένη αυτογνωσία. Όταν όμως η αυτοαξιολόγηση αναφέρεται σε συλλογικά έργα, όπως το εκπαιδευτικό έργο που λαμβάνει χώρα σε μια σχολική μονάδα, τότε το πεδίο ορισμού της διευρύνεται και αφορά πλέον μεθόδους αυτοοργάνωσης και συνεργασίας που ανανοηματοδοτούν το εκπαιδευτικό γίγνεσθαι.

Η αυτοαξιολόγηση εκπαιδευτικού έργου αποτελεί μία εσωτερικής μορφής αξιολόγηση που διεισδύει στις εκπαιδευτικές πρακτικές, ερμηνεύει τις διοικητικές αποφάσεις και ανιχνεύει τη σχολική ζωή εκ των έσω.

Μία αποσπασματικής μορφής διαδικασία αυτοαξιολόγησης έλαβε χώρα τα σχολικά έτη 2010/2011 και 2011/2012 στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια δημόσια αλλά και ιδιωτική εκπαίδευση. Αποσπασματικής μορφής διότι η αυτοαξιολόγηση δεν ολοκληρώνεται και δεν εξαντλείται σε ένα μόνο διετή κύκλο, αλλά απαιτεί ένα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα όπως θα δειχθεί παρακάτω. Το ΕΣΠΑ, το οποίο συγχρηματοδοτούσε το πρόγραμμα αυτοαξιολόγησης, διέθεσε χρήματα μόνο για έναν διετή κύκλο. Επομένως, τα όποια συμπεράσματα και πρακτικές παρουσιάζονται στην παρούσα εργασία αναφέρονται σε μία αποσπασματικής μορφής διαδικασία αυτοαξιολόγησης.

Μέσα από τα σχέδια δράσης που συντάχθηκαν και υλοποιήθηκαν στο Επαγγελματικό Λύκειο Καναλακίου παρατηρήθηκε βελτίωση της διαπολιτισμικής ευαισθησίας στους μαθητές αλλά και στους καθηγητές. Ο τρόπος με τον οποίο έγιναν τα παραπάνω περιγράφεται στην ενότητα διαδικασία αυτοαξιολόγησης σχολικής μονάδας.

2. Διαδικασία αυτοαξιολόγησης σχολικής μονάδας

Ο διετής κύκλος αυτοαξιολόγησης ξεκινά με τις εξής ενέργειες κατά το πρώτο εξάμηνο:

1. Οργανώνονται οι εκπαιδευτικοί σε δύο ή τρεις ομάδες εργασίας (ανάλογα με το πλήθος των συμμετεχόντων).
2. Κάθε ομάδα εργασίας μελετά ξεχωριστά το εκπαιδευτικό έργο στη σχολική μονάδα, το οποίο έχει αναλυθεί από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής σε πεδία, τομείς, δείκτες και κριτήρια (βλ. παράρτημα Ι), και καταλήγει σε ποσοτική και ποιοτική αξιολόγησή του.
3. Οι ομάδες εργασίας συνθέτουν τα συμπεράσματά τους και ως προϊόν αυτής της σύνθεσης προκύπτει η έκθεση γενικής εκτίμησης του σχολείου.
4. Με βάση την έκθεση αυτή επιλέγονται οι δύο πιο αδύναμοι τομείς της σχολικής μονάδας και οι τρεις ομάδες εργασίας συγχωνεύονται σε δύο, οι οποίες αναλαμβάνουν να μελετήσουν συστηματικά, η καθεμιά, έναν αδύναμο τομέα.
5. Αφού μελετηθούν συστηματικά οι δύο επιλεγμένοι τομείς συντάσσονται δύο εκθέσεις συστηματικής διερεύνησης, μία για κάθε τομέα.

Στο ΕΠΑΛ Καναλακίου οι τομείς που διερευνήθηκαν συστηματικά ήταν: ο τομέας «Διοίκηση του σχολείου» και ο τομέας «Ατομική και κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών».

Κατά το δεύτερο εξάμηνο, συντάχθηκαν τα σχέδια δράσης για να βελτιωθούν οι δύο τομείς. Όπως είναι φανερό, το πρόγραμμα αυτοαξιολόγησης περιλαμβάνει δράσεις αυτοβελτίωσης. Στο σχέδιο δράσης που αφορούσε την ατομική και κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών συμπεριλάβαμε δράσεις οι οποίες ενίσχυσαν τη διαπολιτισμική ευαισθησία των μαθητών. Αφορμή γι' αυτό αποτέλεσαν οι στάσεις των μαθητών, οι οποίες ανιχνεύθηκαν μέσω ερωτηματολογίου κατά τη διαδικασία συστηματικής διερεύνησης:

Για να αλλάξουμε προς το καλύτερο τις παραπάνω στάσεις, αποφασίσαμε να συντάξουμε σχέδιο δράσης με τίτλο «Ενίσχυση της λειτουργίας των μαθητικών κοινοτήτων και των μαθητικών ομίλων». Στο σχέδιο δράσης (βλ. παράρτημα ΙΙ) δώσαμε έμφαση στη λειτουργία μαθητικών ομάδων. Δημιουργήσαμε, βασισμένοι σε ιδέες μαθητών και στις δεξιότητες των καθηγητών, τις εξής μαθητικές ομάδες:

• ομάδα ποδοσφαίρου
• ομάδα πιγκ-πογκ
• ομάδα περιβαλλοντικών παρεμβάσεων
• ομάδα θεάτρου
• ομάδα φωτογραφίας-ζωγραφικής
• ομάδα χορού
• ομάδα αιμοδοσίας
• ομάδα ανάδειξης ιστορικών μνημείων
• ομάδα σκακιού
• ομάδα βόλεϊ
• ομάδα μπάσκετ

Εικόνα 49.
Αφίσα της θεατρικής ομάδας

Όπως ήταν αναμενόμενο δε λειτούργησαν όλες οι ομάδες το ίδιο καλά και δεν είχαν όλες την ίδια συμμετοχή. Τα αποτελέσματα, όπως περιγράφονται στην ενότητα «Μαθητικές ομάδες και διαπολιτισμική ευαισθησία», ήταν ικανοποιητικά.

3. Μαθητικές ομάδες και διαπολιτισμική ευαισθησία

Στο σχολείο μας, 15% έως 20% των μαθητών (ανάλογα με τη σχολική χρονιά) είναι αλβανικής καταγωγής. Μέσα από τη δραστηριοποίησή τους στις μαθητικές ομάδες βελτιώθηκε η ισότιμη διαμαθητική επικοινωνία. Ως εκπαιδευτικοί που ανταλλάσσαμε σκέψεις σχετικά με την κοινωνική ζωή των μαθητών, παρατηρήσαμε πως πολλοί αλλοδαποί μαθητές στα διαλείμματα απείχαν από τους υπόλοιπους και κοινωνικοποιούνταν μέσα σε παρέες ίδιας καταγωγής. Με αφορμή λοιπόν τη διαδικασία αυτοαξιολόγησης παρατηρήσαμε αλλαγή σε αυτούς τους μαθητές.

Τους είδαμε να συμμετέχουν σε σκακιστικούς αγώνες, σε αγώνες ποδοσφαίρου με άλλα σχολεία, σε τουρνουά επιτραπέζιας αντισφαίρισης και σε πολλές άλλες δραστηριότητες στον ίδιο βαθμό με τον οποίο συμμετείχαν και οι ημεδαποί συμμαθητές τους.

Μέσα από τις κοινές περιβαλλοντικές παρεμβάσεις συνεργάστηκαν έλληνες και αλβανοί μαθητές. Την ώρα της εργασίας αναδείχτηκαν οι ικανότητες του κάθε ατόμου και είδαμε μαθητές να συζητάνε και να συνεργάζονται είτε για να βάψουν μια σχολική αίθουσα είτε για να περιποιηθούν ανθοκομικά την αυλή του σχολείου.

Εικόνες 50, 51, 52, 53 και 54.
Οι μαθητικές ομάδες

Κατά τους ομαδικούς αγώνες ποδοσφαίρου ή βόλεϊ, εκτός από τους συμπαίκτες, αλλαγή στάσεων επήλθε και σε αυτούς που παρακολουθούσαν ως απλοί θεατές. Ούτως ή άλλως, η Κοινωνική Ψυχολογία σε δημοσιευμένες έρευνες έχει καταγράψει αλλαγή των στάσεων σχετικά με την εκτίμηση στη μαύρη φυλή, σε συμμετέχοντες με καταγεγραμμένες ρατσιστικές απόψεις για τους μαύρους, μετά από παρακολούθηση ολυμπιακών αθλημάτων στα οποία οι μαύροι είχαν επιτυχίες (Κοκκινάκη 2005). Έτσι και στο ενδοσχολικό επίπεδο, σιωπηλά ή εκφρασμένα, οι μαθητές αποδέχτηκαν τους αλλοδαπούς συμμαθητές τους που παρουσίασαν κάποια καλή απόδοση στα ομαδικά αθλήματα και εκπροσώπησαν επάξια το σχολείο σε αγώνες με σχολεία άλλης περιοχής. Κυρίαρχο στοιχείο ενότητας έγινε το σχολείο τους και όχι η εθνική τους καταγωγή. Κάποιες φορές, μάλιστα, μετά από επιτυχίες στους αγώνες πανηγύριζαν όλοι μαζί.

Με τη συμμετοχή στην ομάδα ζωγραφικής και φωτογραφίας αναδείχθηκαν αλλοδαποί μαθητές που είχαν ταλέντο στα συγκεκριμένα πεδία και τα τεχνήματα που δημιούργησαν παρουσιάστηκαν σε όλη τη σχολική κοινότητα, παρέχοντας έτσι ευκαιρία για απεγκλωβισμό από στερεότυπα πως οι τέχνες είναι μόνο για κάποιους και οι αλλοδαποί είναι για βαριές δουλειές. Οι μαθητές είδαν στην πράξη πως και οι αλλοδαποί συμμαθητές τους έχουν ταλέντα.

Η ομάδα χορού ανέδειξε πολιτισμικά στοιχεία που συνυπάρχουν και στους αλβανικούς χορούς αλλά και στους χορούς της Ηπείρου, μιας και το σχολείο μας βρίσκεται στην περιφέρεια Ηπείρου.

Εικόνες 55, 56, 57, 58 και 59.
Οι μαθητικές ομάδες σε δράση

Όλα αυτά αναδείχτηκαν μέσα απ την προσωπική ενασχόληση των εκπαιδευτικών του σχολείου. Όλοι έκαναν από λίγο, αλλά στο τέλος της σχολικής χρονιάς είδαμε πως τελικά έγιναν πολλά. Μια παρουσίαση των παραπάνω δραστηριοτήτων υπάρχει αναρτημένη στο διαδίκτυο.

Παράλληλα, οι υπεύθυνοι καθηγητές κάθε μαθητικής ομάδας τηρούσαν ημερολόγιο καταγραφής συναντήσεων με ονόματα συμμετεχόντων, στόχους της ομάδας, πιθανά προβλήματα κ.λπ. Τα ημερολόγια αυτά θα φανούν πολύ χρήσιμα στα επόμενα χρόνια στα οποία σκοπεύουμε να συνεχίσουμε τη λειτουργία των μαθητικών ομάδων, διότι θα αποτελέσουν σημείο αναφοράς για τις επόμενες γενιές μαθητών. Υπάρχουν σκέψεις για δημιουργία λογοτύπου για κάθε μαθητική ομάδα.

Εικόνες 60 και 61.
Εθελοντική αιμοδοσία: ανακοίνωση και δράση

Ιδιαίτερο πρόβλημα αποτέλεσε η έλλειψη χρημάτων για κάποια επίσκεψη, ώστε να βελτιωθεί και η εξωστρέφεια του μαθητικού πληθυσμού. Είναι προφανές πως οι κοινές εξωσχολικές εμπειρίες αλλοδαπών και ημεδαπών μαθητών δημιουργούν ισχυρότερες βάσεις για τη μόνιμη αλλαγή στις στάσεις των μαθητών σχετικά με τη διαπολιτισμική ευαισθησία.

 4. Συμπέρασμα

Οι εξωδιδακτικές κοινωνικοποιητικές δράσεις, η δημιουργική κοινή απασχόληση και η συμμετοχή στις αποφάσεις του σχολείου ανομοιογενών μικτών ομάδων μαθητικού πληθυσμού οδηγούν σε ανάπτυξη της διαπολιτισμικής ευαισθησίας. Η διαπολιτισμική ευαισθησία (θα έπρεπε να) αποτελεί μετρήσιμο χαρακτηριστικό της ολόπλευρης ψυχοκινητικής ανάπτυξης των μαθητών, αφού η τελευταία αποτελεί επίσημη και νομοθετικά κατοχυρωμένη επιδίωξη της ελληνικής εκπαίδευσης.

Οι μαθητικές ομάδες στη σχολική πραγματικότητα δεν είναι κάτι νέο. Είναι όμως κάτι πολύ αποδοτικό, όπως περιγράψαμε, σε περιπτώσεις που παρατηρούνται τάσεις διάσπασης της κοινωνικής σχολικής συνοχής.

Παραρτήματα

Βιβλιογραφία

Κοκκινάκη, Φ. (2005). Κοινωνική ψυχολογία. Αθήνα: Τυπωθήτω.

Σημείωση

Η άντληση των φωτογραφιών έγινε από την επίσημη ιστοσελίδα του σχολείου (www.epalkanal.gr).