η δράση

Από το 2010 μέχρι σήμερα έγιναν πολλά για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στο πολυπολιτισμικό σχολείο: σχεδιάσαμε, δοκιμάσαμε, αναστοχαστήκαμε, κάναμε βήματα μπροστά. Οι εκπαιδευτικοί που ανταποκρίθηκαν στο εγχείρημά μας για μια «επιμόρφωση» που υποστηρίζει το έργο του σχολείου και κινητοποιεί για μια συνεχή περιδιάβαση στα μονοπάτια της γνώσης, είναι σήμερα χιλιάδες. Χωρίς φειδώ του προσωπικού τους χρόνου, με κίνητρο την πρόοδο των μαθητών τους, έμαθαν, δοκίμασαν, αναστοχάστηκαν.

Η δυναμική που έχει αναπτυχθεί τα τέσσερα αυτά χρόνια, καθώς και οι πολλές επιτυχείς πρακτικές σε όλα τα επίπεδα, εγγυώνται, θέλουμε να πιστεύουμε, τη συνέχεια. Με την ολοκλήρωση της Δράσης, η ιστοσελίδα μας θα συνεχίσει να αποτελεί βήμα ενημέρωσης και διαλόγου για κάθε ενδιαφερόμενο, φορέα ή πολίτη. Στο τευχίδιο αυτό επιχειρείται να αποτυπωθεί ευσύνοπτα η Δράση μας, ενδύοντας τα αδρομερή αριθμητικά και γεωγραφικά στοιχεία με την αντίληψή μας για τη στόχευση της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών και πλαισιώνοντας τα με τις μεθοδολογικές μας επιλογές.

Η επιστημονική υπεύθυνη
Ζωή Παπαναούμ

Αφετηρία

• • Στον ρόλο του εκπαιδευτικού αντικατοπτρίζεται το ζητούμενο από το σχολείο: να συμβάλει σε μια καλύτερη κοινωνία, με όρους αριστείας και κοινωνικής δικαιοσύνης.
• • Για να αντεπεξέλθει ο εκπαιδευτικός στο ζητούμενο αυτό, πρέπει:

1. 1. να διακατέχεται από βαθιά δημοκρατικές αρχές και να αντιλαμβάνεται τον ρόλο του ως κοινωνική παρέμβαση
   2. να βρίσκεται σε μια συνεχή διαδικασία μάθησης, οικοδομώντας πάνω σε στέρεες γνώσεις αντικειμένου και παιδαγωγικής, τις οποίες έχει αποκτήσει κατά τις βασικές του σπουδές
   3. να επιτελεί το έργο του ευσυνείδητα, με αυτοπεποίθηση, με συνεχή αναζήτηση, με κριτική ματιά

Βασικές αρχές- μεθόδευση

Πώς ορίζουμε τον «άριστο» εκπαιδευτικό;

Είναι εκείνος που δίνει τις καλύτερες δυνατές ευκαιρίες μάθησης και αγωγής στους μαθητές του.

Τι είναι η επιμόρφωση;

Η επιμόρφωση είναι ένας τρόπος να υποστηριχθούν στοχευμένα οι εκπαιδευτικοί, προκειμένου να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους και να βελτιώσουν τη διδασκαλία τους.

Ποια είναι η μακροπρόθεσμη στόχευσή της;

Απώτερος στόχος και της πλέον ταχύρρυθμης και εξειδικευμένης επιμόρφωσης είναι να ενδυναμώσει τους εκπαιδευτικούς και να ενισχύσει τη δημιουργικότητά τους.

Ποιες ήταν οι κοινές πρακτικές μεθόδευσης που χρησιμοποιήσαμε;

• Η στόχευση στις διαφοροποιημένες ανάγκες των εκπαιδευτικών
• Η κυκλική σχέση των θεωρητικών γνώσεων με την εφαρμογή τους στην πράξη
• Η σταδιακή αυτονόμηση των εκπαιδευτικών κατά τη διαδικασία της επιμόρφωσης
• Η συνεχής αξιολόγηση με βάση τις εκτιμήσεις των συμμετεχόντων

Θεματική

Η θεματική ήταν εστιασμένη

1. στις ιδιαίτερες γνώσεις διδακτικής και παιδαγωγικής τις οποίες απαιτεί η πραγματικότητα του πολυπολιτισμικού σχολείου και
2. στην ανάπτυξη της διαπολιτισμικής ικανότητας των εκπαιδευτικών.

Η θεματική εξειδικευόταν ανάλογα με τη μορφή και τη στόχευση κάθε επιμορφωτικής δραστηριότητας.

Μορφές επιμόρφωσης

Διασχολική επιμόρφωση

Η μορφή αυτή επιμόρφωσης απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς ως άτομα και στοχεύει να συμβάλλει στην επαγγελματική τους ανάπτυξη. Έτσι, η στοχοθεσία της είναι ευρεία και γι΄ αυτό επιδιώξαμε οι θεματικές των προσφερόμενων σεμιναρίων να είναι ποικίλες και συγχρόνως να εστιάζονται σε διαφοροποιημένες ανάγκες, όπως αυτές καταγράφονταν μέσω της διαμορφωτικής αξιολόγησης των σεμιναρίων. Σημαντικό ρόλο στην επιλογή της θεματικής έπαιξε και η διαθεσιμότητά του, κατά περίπτωση, πλέον κατάλληλου επιμορφωτή.

Σε αυτή τη μορφή επιμόρφωσης δόθηκε βαρύτητα στη σταδιακή αυτονόμηση των εκπαιδευτικών στον τρόπο που μαθαίνουν, στην ενίσχυσή τους, δηλαδή, σε μια πορεία «αυτομόρφωσης».

Υλοποίηση- Εκτιμήσεις

1. Εξ αποστάσεως επιμόρφωση. Βασικοί στόχοι ήταν η εξοικείωση των εκπαιδευτικών με τα συστήματα των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών, ώστε να μπορούν να τα αξιοποιούν, είτε για καθοδηγούμενη είτε για αυτόνομα οργανωμένη μάθηση, καθώς και να δοθούν ίσες ευκαιρίες συμμετοχής στην επιμόρφωση, χωρίς γεωγραφικό περιορισμό. Είχε διάρκεια 30 ωρών (σε δύο κύκλους) με δια ζώσης συναντήσεις με την έναρξη και τη λήξη του σεμιναρίου, όπου ήταν εφικτό. Η επιμορφωτική διαδικασία ακολουθούσε το μοντέλο της μικτής ηλεκτρονικής μάθησης, δηλαδή, τηλεδιδασκαλία μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας και αυτόνομα οργανωμένη μάθηση μέσω του διαδικτύου. Επίσης, αξιοποιήθηκε πλούσιο επιμορφωτικό υλικό ηλεκτρονικής ψηφιακής μορφής. Παρά τις αρχικές επιφυλάξεις κάποιων εκπαιδευτικών, στην πλειοψηφία τους αξιολογούν πολύ θετικά τη μορφή αυτή επιμόρφωσης. Πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής εξ αποστάσεως επιμόρφωσης είναι η δυνατότητα συνεχούς πρόσβασης στο επιμορφωτικό υλικό, η ευελιξία παρακολούθησης ως προς τον χώρο και τον χρόνο.
2. Επιμόρφωση μικτής μάθησης, συνδυασμός, δηλαδή, δια ζώσης διδασκαλίας και εφαρμογών στο σχολείο. Τα σεμινάρια ήταν διάρκειας 30 ωρών με μια πρώτη διδακτική ενότητα δια ζώσης διδασκαλίας, στη συνέχεια εφαρμογή των γνώσεων/ άσκηση στο σχολείο με παράλληλη εξατομικευμένη στήριξη. Ακολουθούσε η δεύτερη διδακτική ενότητα και η παρουσίαση των εφαρμογών. Η δια ζώσης διδασκαλία και η ισοκατανομή της με εφαρμογές στην πράξη μεγιστοποίησαν το όποιο όφελος της επιμόρφωσης, γιατί μέσω των εφαρμογών «εγγυροποιήθηκαν» κάποιες από τις θεωρητικές γνώσεις και πρακτικές που διδάχτηκαν. Συγκριτικό πλεονέκτημα της μορφής αυτής φαίνεται να είναι η άμεση σύνδεση της θεωρίας με την πράξη και ο συνδυασμός συνεργατικής μάθησης στις δια ζώσης ενότητες με την αυτόνομη μάθηση κατά την εφαρμογή.
3. Επιμόρφωση εκπαιδευτικών τάξεων υποδοχής και τμημάτων ενισχυτικής διδασκαλίας. Πρόκειται για επιμόρφωση εστιασμένη στη θεματική «Μάθηση και διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας: διδακτικές προσεγγίσεις και αξιοποίηση διδακτικού υλικού». Η διαδικασία συνδύαζε θεωρητική κατάρτιση και πρακτική άσκηση, ενώ αξιοποιήθηκε διδακτικό υλικό που είχε παραχθεί στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ I & II.

Τα οφέλη της συγκεκριμένης επιμόρφωσης ήταν κυρίως σε επίπεδο γνώσεων και μεθόδευσης της διδασκαλίας. Ειδικότερα, μέσα από εργασίες που υλοποίησαν και παρουσίασαν οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί, εμπλούτισαν τις πρακτικές τους αναφορικά με τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας και απέκτησαν δεξιότητες κατασκευής διδακτικού υλικού.

Σκέψεις για τη συνέχεια

• να αναβιώσει η περιοδική επιμόρφωση που προβλέπει η λειτουργία των ΠΕΚ, με θεματικές που θα σχεδιάζονται με βάση την ανίχνευση επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών διαφορετικών βαθμίδων και διαφορετικών προϋποθέσεων από πλευράς αρχικών σπουδών
• να αξιοποιηθούν οι ηλεκτρονικές δομές του Υπουργείου Παιδείας, καθώς και των σχολείων, προκειμένου να μαζικοποιηθεί η τηλε- επιμόρφωση των εκπαιδευτικών
• ο επιμορφωτικός χρόνος να επιμερίζεται σε διδασκαλία και εφαρμογές στο σχολείο.

Ενδοσχολική επιμόρφωση

Η μορφή αυτή επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών συνδέεται με τον προγραμματισμό του έργου της σχολικής μονάδας και αποβλέπει στη βελτίωση συγκεκριμένων πτυχών του (στη διοίκηση, τη διδασκαλία ή την αγωγή). Στοχεύει στην υποστήριξη των εκπαιδευτικών, στην επιλογή ή/και στη διαμόρφωση α) διδακτικών πρακτικών που θα διευκολύνουν τη μάθηση όλων των μαθητών και β) παιδαγωγικών χειρισμών και δραστηριοτήτων οι οποίες θα συμβάλλουν στην κοινωνική ένταξη των μαθητών, στη μείωση των προκαταλήψεων και στην ενδυνάμωση της κουλτούρας του σχολείου.

Η διαδικασία που ακολουθείται προϋποθέτει και συγχρόνως καλλιεργεί τη συνεργατική μάθηση των εκπαιδευτικών, προϋποθέτει αλλά και προάγει την κουλτούρα βελτίωσης του σχολείου. Η θεματολογία της προκύπτει από τη διερεύνηση περιβάλλοντος του σχολείου και την ανίχνευση των επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών σε σχέση με τη σχεδιαζόμενη δράση βελτίωσης.

Υλοποίηση- Εκτιμήσεις

1. Σε όλη την Ελλάδα υλοποιήθηκε μεγάλος αριθμός σεμιναρίων ενδοσχολικής επιμόρφωσης σε δύο κύκλους των 15 ωρών. Επιμορφωτικό χαρακτήρα, με την έννοια της ενεργοποίησης των εκπαιδευτικών και την υποστήριξη της κουλτούρας του σχολείου, είχε η όλη διαδικασία από την ανίχνευση των επιμορφωτικών αναγκών έως την αξιολόγηση των σεμιναρίων. Τα σεμινάρια κρίθηκαν πολύ επιτυχή κατά την άποψη της πλειονότητας των εκπαιδευτικών. Ο πιο σημαντικός παράγοντας που συνετέλεσε σε αυτό ήταν η ευελιξία του επιμορφωτή που προσάρμοζε τη διδασκαλία του στις συγκεκριμένες ανάγκες των εκπαιδευτικών και τις ιδιαιτερότητες του σχολείου. Επίσης, καθοριστικός αποδείχτηκε ο ρόλος του διευθυντή ως συντονιστή από πλευράς σχολείου.
2. Περιορισμένος αριθμός σχολείων που παρουσίασαν σημαντική ετοιμότητα και διάθεση, εντάχθηκαν σε δίκτυο σχολείων όπου αναπτύχθηκε ενδοσχολική επιμόρφωση σε όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς με στόχο τον συνεργατικό σχεδιασμό συγκεκριμένης δράσης βελτίωσης. Τα περισσότερα από τα σχολεία είχαν ολοκληρώσει με επιτυχία τους δύο κύκλους ενδοσχολικής επιμόρφωσης (15 ωρών). Εφόσον προέκυπτε η ανάγκη, οργανωνόταν ταχύρρυθμο επιμορφωτικό σεμινάριο, ενώ σε εκδήλωση του σχολείου στο τέλος της χρονιάς γινόταν η παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Ακολουθήσαμε μια ανοικτή διαδικασία προσαρμογής στην ιδιαίτερη περίπτωση του κάθε σχολείου, ενώ σημαντικός αναδείχθηκε και ο ρόλος του επιστημονικού συνεργάτη της Δράσης, ο οποίος παρείχε ευέλικτη και διαρκή υποστήριξη στην όλη διαδικασία. Εξίσου καθοριστικός αναδείχθηκε και σε αυτή την περίπτωση ο ρόλος του διευθυντή.

Στη μεγάλη τους πλειοψηφία διευθυντές και εκπαιδευτικοί θεωρούν σημαντικό όφελος την ειδική γνώση που απέκτησαν στην πράξη για το σχέδιο βελτίωσης του σχολείου, καθώς και την προσωπική τους ενδυνάμωση στον ρόλο τους ως μελών της σχολικής κοινότητας.

Σκέψεις για τη συνέχεια

• να υιοθετηθούν στο σχολείο πρακτικές άτυπης επιμόρφωσης, όπως είναι οι κύκλοι συζητήσεων, η συνεργατική διδασκαλία, η έρευνα δράσης, καθώς και ενδοσχολικά σεμινάρια/ εργαστήρια
• να ενεργοποιηθεί η σχετική διάταξη του Ν.1824/1988, ώστε να λειτουργεί το σχολείο ως «φορέας επιμόρφωσης του διδακτικού προσωπικού του»
• να ενισχυθεί ο παιδαγωγικός ρόλος του σχολικού συμβούλου
• να ενταχθούν τα σχολεία σε θεματικά δίκτυα, σε συνεργασία με τα πανεπιστημιακά τμήματα που παρέχουν παιδαγωγική κατάρτιση

Επιμόρφωση στελεχών της εκπαίδευσης

Η στόχευση της εξειδικευμένης αυτής επιμόρφωσης κλιμακώθηκε κατά την τετραετή πορεία της Δράσης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση τον πρώτο χρόνο, στη συνέχεια διεύρυνση της θεματικής σε καίριους τομείς του διοικητικού και παιδαγωγικού έργου των διευθυντών σχολείων και των σχολικών συμβούλων.
Οι επιμορφώσεις των στελεχών, διευθυντών και σχολικών συμβούλων ήταν μικρής διάρκειας, 5 ή 10 ωρών, και είχαν μορφή ημερίδας – τα δύο τελευταία έτη με πανελλήνια εμβέλεια- ή εργαστηρίου. Μεγάλης διάρκειας ήταν οι όμιλοι προβληματισμού, όπου συμμετείχαν διευθυντές σχολείων.
Η διαρκής αξιολόγηση των επιμορφώσεων από τους συμμετέχοντες συνέβαλε στην εστίαση κατά την πορεία σε θέματα που συνδέονται με την επικαιρότητα από πλευράς διοίκησης των σχολείων. Οι εκτιμήσεις των συμμετεχόντων συνέβαλλαν γενικότερα στο να συνδέουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις επιμορφώσεις που απευθύνονταν στους εκπαιδευτικούς, με τις δομές και το θεσμικό πλαίσιο της διοίκησης.

Ημερίδες

Κοινός στόχος όλων των Ημερίδων ήταν η ενημέρωση της ευρύτερης κοινότητας, η ανάπτυξη διαλόγου, η κατάθεση εμπειριών και η σύνθεση απόψεων, για την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των όποιων επιτυχών πρακτικών προέκυπταν κατά την πορεία. Η στόχευση και η θεματική των Ημερίδων που έγιναν αποτυπώνουν σε κάποιο βαθμό τη δυναμική που αναπτύχθηκε κατά την εξέλιξη της Δράσης.

Ημερίδες που...

... συζητούν και προάγουν θέματα σχεδιασμού και μεθόδευσης της επιμόρφωσης

• Επιμορφώνοντας τους εκπαιδευτικούς για το πολυπολιτισμικό σχολείο: καινοτόμες πρακτικές και πρώτες εκτιμήσεις (Θεσσαλονίκη & Αθήνα 2011)
• Υποστηρίζοντας την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών: σχεδιασμός-μεθόδευση- αξιολόγηση (Αθήνα 2013)
• Επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην Κρήτη για το πολυπολιτισμικό σχολείο (2010-2013): αποτίμηση και συνέχεια (Ρέθυμνο 2014)
• Η επιμόρφωση εκπαιδευτικών για το πολυπολιτισμικό σχολείο: εφαρμογές- οφέλη-συνέχεια (Θεσσαλονίκη 2014)

Ημερίδες που...

...συζητούν και προβάλλουν διδακτικές πρακτικές εκπαιδευτικών και διευθυντών

• Για ένα καλύτερο σχολείο: οι εκπαιδευτικοί αναστοχάζονται, μαθαίνουν, αλλάζουν (Αθήνα 2012)
• Αντλώντας από την επαγγελματική εμπειρία των εκπαιδευτικών: καλές πρακτικές στο πολυπολιτισμικό σχολείο (Θεσσαλονίκη 2012)
• Οι εκπαιδευτικοί μιλούν για την επαγγελματική τους ανάπτυξη: ο ρόλος της επιμόρφωσης (Θεσσαλονίκη & Αθήνα 2013)
• Για ένα καλύτερο σχολείο: οι εκπαιδευτικοί αναστοχάζονται, μαθαίνουν, αλλάζουν (Αθήνα 2014)
• Ενδοσχολική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών: βήματα "εμπρός" μέσα από εφαρμογές (Θεσσαλονίκη 2014)

Ημερίδα που...

...συνδέει τον διαπολιτισμικό διάλογο με τη θεματική των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

• Σχολείο και ανθρώπινα δικαιώματα (Θεσσαλονίκη 2014)

Επιλογικά... για τη συνέχεια

Θεωρούμε ότι όσοι εμπλακήκαμε στο πολυεπίπεδο αυτό εγχείρημα βγήκαμε «πλουσιότεροι» ως προς το πνευματικό και πολιτισμικό μας κεφάλαιο, μάθαμε από τα λάθη μας, ενδυναμωθήκαμε, γιατί εδραιώθηκε η πεποίθησή μας ότι το ελληνικό σχολείο και ο έλληνας εκπαιδευτικός κάνει «βήματα εμπρός» για το κοινό καλό. Στην επίσημη πολιτεία εναπόκειται να φροντίσει ώστε να κεφαλαιοποιηθούν όσα αποκρυσταλλώθηκαν ως «επιτυχείς πρακτικές επιμόρφωσης» και να ενισχυθούν για να συνεχίσουν την πορεία τους όσοι εκπαιδευτικοί και όσα σχολεία βρίσκονται σε τροχιά βελτίωσης. Εμείς μπορούμε μόνο να ευχηθούμε να αξιοποιηθούν οι δομές και οι θεσμοί της εκπαίδευσης για την όποια συνέχεια, π.χ. με τη σύνδεση των σχολείων με το Πανεπιστήμιο, με κίνητρα για δημιουργία δικτύων μάθησης εκπαιδευτικών και στελεχών, με την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού με εξειδικευμένη και αποδεδειγμένα άριστη γνώση μεθόδευσης της επιμόρφωσης, και με τόσα άλλα.

Συνεισφορά δική μας στην κατεύθυνση αυτή θεωρούμε

Α) την έκδοση εκπαιδευτικού υλικού που ενδιαφέρει όσους σχεδιάζουν και υλοποιούν επιμορφώσεις εκπαιδευτικών, καθώς και τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς.

Συγκεκριμένα, πρόκειται για τους εξής τόμους:

• Υποστηρίζοντας την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών. Εγχειρίδιο επιμόρφωσης (επιμέλεια Ζωή Παπαναούμ & Μαρία Λιακοπούλου)
• Θέματα διδασκαλίας και αγωγής στο πολυπολιτισμικό σχολείο. Επιμορφωτικό υλικό (επιμέλεια Ελένη Κατσαρού & Μαρία Λιακοπούλου)
• Καλές πρακτικές στο πολυπολιτισμικό σχολείο. Αντλώντας από την επαγγελματική εμπειρία των εκπαιδευτικών (επιμέλεια Κυριάκος Μπονίδης & Βασιλική Παπαδοπούλου)

Το εκπαιδευτικό υλικό είναι διαθέσιμο και σε ηλεκτρονική μορφή στη διεύθυνση: www.diapolis.auth.gr/epimorfotiko_uliko

και

Β)  τον εμπλουτισμό της ιστοσελίδας μας, καθώς και την αξιοποίηση των διαδραστικών δυνατοτήτων που προσδίδει η ηλεκτρονική τεχνολογία για την ενίσχυση των αναδυόμενων κοινοτήτων μάθησης σε ενδοσχολικό, τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.